بداغ

نام علمی:  viburnum sp

 

نام انگلیسی: viburnum 

 

خانواده: Adoxaceae 

 

-گیاه بداغ درختچه ای برگریز و بومی شمال شرقی آمریکا و جنوب کانادا میباشد. 

 

-این گیاه متعلق به جنس viburnum میباشد که این جنس شامل گونه های زیادی است و بداغ بزرگترین گونه در این جنس میباشد. 

 

-بداغ درختچه ای بزرگ با سرعت رشد متوسط میباشد که در برابر سرما و آلودگی هوا مقاوم است لذا برای کاشت در داخل شهر نیز مناسب میباشد. 

 

-بداغ راست قامت و چندریشه ای است. 

 

-این گیاه تا حدود ۹ متر رشد میکند و قطر تنه آن ۲۵ سانتی متر می باشد. 

 

-تاج درخت به صورت گرد و پوششی میباشد. 

 

-پوست تنه درخت ابتدا به رنگ سبز میباشد و سپس به قرمز-قهوه ای تبدیل خواهد شد. 

 

-تنه درخت بداغ زمانی که خرد و یا شکسته میشود دارای بوی بسیار بدی است. 

 

-توت ها طعمی دلپذیر دارند و هم به صورت خام مصرف میشوند و هم در مربا و ژله از انها استفاده میشود. 

 

-اکثر بداغ ها نیازمند مکان آفتابی تا کمی سایه هستند و بهترین کیفیت و رشد خود را در خاک های لومی غنی با زهکشی خوب نشان می دهند.برای جلوگیری از ازدحام زیاد شاخه ها در بخش مرکزی بوته لازم است در اوایل بهار این قسمت خلوت شود و به شاخه های جدید اجازه رشد داده شود. بداغ ممکن است مورد حمله شته ها و سفیدک قرار گیرد. 

 

برگ:

 

-برگ های این گیاه به صورت جفت و مخالف هم،بیضی شکل و دندانه دار میباشند.

 

برگ ها سه قسمتی با طول و عرض 10-5 سانتیمتر است و شبیه برگ های درخت افرا است. برگ ها در پاییز به رنگ قرمز یا نارنجی در می آیند. 

 

برگ های آن سبز روشن بوده و شبیه برگ افرا است.این برگ ها در فصل پاییز زرد و سرخ شده و همراه با میوه های رنگی بر زیبایی در فصل پاییز می افزایند. 

 

گل: 

 

-گل های این گیاه به شکل مجموعه ای کروی شکل ظاهر میشوند. که ابتدا سبز کم رنگ هستند و به تدریج سفید رنگ می شوند. گل های بارور به قطر 11-4 سانتیمتر در قسمت مرکزی و بالای این مجموعه قرار دارد و گل هایی با قطر  2 سانتیمتر که در قسمت محیطی و اطراف این مجموعه هستند عقیم و نابارور هستند. فصل گلدهی بداغ بهار است. میوه های گرد و قرمز رنگ بداغ نیز زیبا و قابل خوردن هستند. 

 

گل های درشت و انبوه این درختچه در ماه های اردیبهشت و خرداد تزیین باغ را فراهم می کند.

 

میوه:

 

-این گل ها در پاییز به توت هایی آبی-سیاه خوردنی تبدیل میشوند که منبع غذایی مهمی برای پرندگان به شمار می آیند. 

 

آبیاری:

 

-گیاه بداغ در صورت آبیاری منظم و مرتب بخصوص در طی روزهای گرم عملکرد بهتری خواهد داشت یعنی می بایست زمانی که سطح خاک تقریبا نیمه خشک شده بود نسبت به آبیاری آن اقدام کرد. اگرچه این گیاه خاکهای مرطوب را نیز تحمل می کند اما خیس بودن همیشگی خاک موجب زردی برگها و ریزش آنان و پژمردگی گیاه خواهد شد. 

 

-خشکی کشیدن بخصوص در گیاهان جوان و یا زمانی که هوا نیز گرم است و تابش نور مستقیم نیز وجود دارد موجب سوختگی نوک و حاشیه برگها و خشکیدگی برگها به خصوص در برگهای جوان و در نهایت پژمردگی گیاه می شود. 

 

نور:

 

-بداغ را می توان در مکانهایی با آفتاب کامل تا نیمه سایه (حداقل ۵-۴ ساعت آفتاب مستقیم ) کشت کرد. مکانهایی که بیش از اندازه سایه هستند و از نور مستقیم آفتاب برخوردار نیستند موجب عدم گلدهی و یا گلدهی بسیار اندک، کوچک شدن گلها و بلند و باریک شدن ساقه ها می شوند. 

 

خاک:

 

-این گیاه در هر نوع خاکی رشد می‌کند، اما زهکشی مناسب برای خاک ضروری است. خاک شنی، ماسه‌ای، لومی، مرطوب و خوب زهکشی شده برای کاشت این گیاه مناسب است. مالچ پاشی نیز به جذب رطوبت و خنک نگهداشتن ریشه ها در فصل تابستان کمک می‌کند. در ابتدای فصل بهار مقداری خاک برگ به ضخامت حدود ۵ تا ۷ سانتیمتر بر روی سطح خاک و اطراف بوته پخش کنید تا گیاه به تدریج از مواد درون آن استفاده کند. این گیاه نیاز به مصرف کود شیمیایی خاصی ندارد و کاربرد همان مقدار خاک برگ در ابتدای بهار بر روی سطح خاک برای تقویت این گیاه کافی است. 

 

دما:

 

-گیاه بداغ خزان پذیر است در فصل رکود یعنی زمستان سرمای هوا را می تواند تا حدود ۳۴- درجه سانتیگراد تحمل کند. در طی فصل رشد نیز بهترین دما برای رویش و فعالیت آن بین ۲۰ الی ۳۰ درجه سانتیگراد است. اگر در منطقه ای زندگی می‌کنید که تابستانهای گرمی دارد این گیاه را در مکانی نیمه سایه-نیمه آفتاب بکارید تا از نور و گرمای عصرهای تابستان تا حدودی در امان باشد. 

 

کوددهی:

 

-در فصل بهار و بعد از پایان دوره گلدهی از کودهای کامل برای تغذیه گیاه استفاده کنید. در اواخر زمستان نیز می‌توان از کود کلسیم و فسفر استفاده کرد. 

 

هرس:

 

-هرس این گیاه به منظور کنترل طول ساقه ها و همچنین خلوت کردن مرکز گیاه انجام می شود. بهترین زمان هرس نیز بعد از اتمام فصل گلدهی است. ساقه های بسیار مسن را می توان از نزدیکی سطح زمین قطع کرد. ساقه هایی که هنوز جوان هستند اما بیش از اندازه بلند شده‌اند و یا آن‌هایی که موجب شلوغی بیش از اندازه مرکز گیاه شده اند کوتاه می‌شوند به نحوی که از قسمت اتصال این ساقه به ساقه اصلی حدود 3-2 سانت باقی گذاشته می شود و بقیه کوتاه می شوند. توجه کنید که در هر مرتبه هرس حداکثر تا حدود 30% حجم کل شاخسار گیاه را از آنان جدا کنید. جدا کردن بیش از این مقدار می تواند موجب شوکه شدن گیاه و رشد ضعیف آنان در سال بعد شود. همچنین اگر تمایل دارید تا این گیاه بیشتر به شکل بوته رشد کند تا اینکه ساقه هایش بلند شوند کافی است ساقه های جوان و تازه روییده را سرزنی کنید یعنی حدود 5 سانتیمتر از نوک ساقه جوانی که تازه شروع به رشد کرده است را قطع کنید این کار موجب تحریک رشد ساقه های جانبی و در نهایت پر پشت شدن گیاه می شود. 

 

آفات و بیماری:

 

-از آفات این گیاه می توان به شته، تریپس و کنه ها اشاره کرد. بیماری خاصی این گیاه را تهدید نمی کند اما گاهی مشکلاتی همچون سفیدک پودری و یا لکه برگی های قارچی و باکتریایی، پژمردگی با عامل قارچی ورتیسلیوم و سرخشکیدگی قارچی ایجاد می شود. 

 

تکثیر:

 

-گرفتن قلمه یکی از روشهای تکثیر این گیاه است که معمولا از قلمه چوب نرم استفاده می شود این قلمه از ساقه های حاصل از رشد سال جاری و در اواخر بهار یا اوایل تابستان تهیه می شوند. طول قلمه حدود ۱۵-۱۲ سانتیمتر است و برگهای یک دوم طول قلمه از قسمت پایین جدا می شوند. جدا کردن برگها به نحوی موجب زخمی شدن پوست پایین ساقه نیز می شود و این کار به ریشه زایی قلمه کمک خواهد کرد و ریشه ها معمولا از همین قسمت و مکان تشکیل می شوند. مخلوط کاشت مناسب نیز از شن +خاک برگ و یا پیت موس +پرلایت تشکیل میشود. قبل از کاشت مخلوط کاشت را به خوبی خیس کنید و نیم ساعت اجازه دهید تا آب اضافه از آن خارج شود سپس برای کاشت قلمه ها از آن استفاده کنید. قلمه ها را در بستر خاک بکارید به شکلی که حداقل یک سوم طول آنان در مخلوط خاک فرو رود. گلدان را در مکانی پر نور و به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. کشیدن پلاستیک شفاف بر روی قلمه ها به حفظ رطوبت در هوای اطراف قلمه ها کمک می کند. ریشه زایی حدود ۸-۶ هفته طول می کشد. ابتدا پلاستیک را بردارید و دو روز بعد نسبت به جابجایی گیاهان جوان اقدام کنید. 

 

-خوابانیدن روش دیگر تکثیر این گیاه است که در بهار می توان آن را انجام داد و از ساقه ای جوان که در پایین گیاه مادری قرار دارد استفاده کنید. بر روی طول ساقه و قسمتی که قرار است بر زیر خاک قرار گیرد با وسیله ای تیز همانند چاقو یک زخم طولی کوچک به طول ۲ سانتیمتر ایجاد کنید یعنی کافی است که با نوک چاقو کمی پوست ساقه را به عمق کم مثلا حدود یک میلیمتر شکاف دهید. سپس ساقه را در خاک و در عمق حدود ۲۰-۱۵ سانتی قرار دهید و اگر نوک ساقه از خاک بیرون باشد بهتر است. خاک این قسمت را مرطوب نگهدارید البته نه اینکه خاک خیس و گل آلود باشد بلکه زمانی که سطح خاک نیمه خشک _نیمه مرطوب بود نسبت به آبیاری اقدام کنید. ریشه زایی این ساقه حدود ۸ هفته طول می کشد و سپس می توان این ساقه را از گیاه مادری جدا کرد. 

 

-تکثیر از طریق کاشت بذر نیز امکان پذیر است اما به دلیل نیازهای خاص دمایی بذر این گیاه، مسیری طولانی در پیش خواهید داشت که شاید تا حدود ۱۸ ماه نیز طول بکشد. میوه ها در اوایل پاییز از گیاه چیده می شوند و برای استفاده از بذر گیاه می بایست ابتدا قسمت گوشتی میوه را از اطراف بذر جدا کرد و بذرها را با آب شست. اگر جدا کردن پوسته میوه از بذر سخت است می توان برای مدتی میوه ها را در مکانی خشک با دمای معمولی اتاق قرار می دهیم که رطوبت آنها از بین برود که این کار ممکن است تا ۶-۱ هفته طول بکشد. سپس نوبت کاشت بذرها است که می توان آنها را در عمق حدود ۵ سانتی متر و در مخلوطی از پیت ماس +شن و یا خاک برگ +شن کاشت کرد.  ظرف محتوی بذرها را باید به مدت دو الی سه ماه در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب و دمای ۳۰-۲۴ قرار داد. البته در این مقطع حداقل دما تا ۲۰ درجه قابل قبول است اما هر مقدار دما به ۲۰ درجه نزدیکتر باشد مدت زمان باقی ماندن بذر در این شرایط نیز بیشتر می شود. در طی این مدت بذر این توانایی را می یابد که ریشه تولید کند به بیان دیگر بذرهای بداغ برای اینکه بتوانند ریشه زایی داشته باشند به سه ماه دمای گرم اما بعد از طی این دوران به مدتی سرما نیز نیاز دارند تا ساقه آنها توانایی رشد و بلند شدن بیابد. یعنی ظرف حاوی بذر را باید به چنین مکانی با این شرایط منتقل کرد. بعد از آن باید ظرف محتوی بذرها را به محیطی با دمای ۲۰ درجه روشن منتقل کرد و سطح خاک را مرطوب نگه داشت بعد از حدود ۶-۳ ماه می توان شاهد جوانه زنی بذرها از زیر خاک و بلند شدن ساقه آنها بود. 

 

کاربرد بداغ:

 

-درختچه بداغ با گل های زیبای توپی شکل و معطر در بهار بعنوان تک درخت در فضای سبز، پارک ها، بلوارها و میادین کاربرد های بسیاری دارد ولی بعضی از گونه های آن نیز به عنوان پرچین کاربرد دارد و در باغها و باغچه ها به وفور کاشته میشود. 

 

فواید گیاه بداغ:

 

-پوست بداغ یک شل کننده عضلات و آرامبخش اعصاب بوده است و برای اکثر تنش­ها و ناراحتی­های روحی و جسمی مفید است. برای درمان گرفتگی­های عضلانی نظیر انقباض شانه ها و ناراحتی­های تنفسی استفاده شده، فشار خون بالا را کاهش می­دهد و ضربان قلب را کنترل می­کند. 

 

-در درمان یبوست ناشی از اضطراب و تنش مفید بوده است و در مصارف موضعی به شکل کرم موجب درمان گرفتگی عضلات خواهد شد. همچنین دارای خواصی نظیر اسپاسم، آرامبخش، قابض،شل کننده عضلات، مقوی قلب، شل کننده رحم و ضد التهاب است. 

 

-جهت تسکین دردهای قاعدگی ۳ گرم از برگ و پوست این درخت را در ۱۰۰ سی سی آب جوش دم کرده بنوشند، در ضمن این نوشیدنی تنظیم کننده قاعدگی نیز می‌باشد.

 

-برای خونریزی‌های دوران یائسگی از دمکرده این گیاه استفاده شود.

 

-نوشیدن این گیاه یک آنتی اسپاسمودیک می‌باشد. 

 

 -کسانی که ضعف اعصاب دارند از دمکرده این گیاه می‌توان استفاده کرد. 

 

-برای بیماری‌های هیستری از دمکرده این گیاه می‌توان استفاده کرد. 

 

-از این گیاه در موارد زایمان زودرس، حوادث و ناراحتی‌های دوران بارداری می‌توان استفاده کرد. 

 

-برای کمردردهایی که منشأ آن از رحم می‌باشد به صورت دمکرده می‌توان استفاده کرد.