سیکاس

Cycas revoluta:نام علمی

Sago palm:نام انگلیسی

Cycadaceae:خانواده

-سیکاس بومی ژاپن و مناطق استوایی است. گیاهی مقاوم و دارای سرعت رشد بسیار کم و عمر طولانی می باشد. این گیاه در سال در هر نوبت گل دهی حدود 20 تا 40 برگ می دهد.

-به طور عمده سیکاس ها گیاهانی پیازدار و دو پایه (یعنی دارای پایه نر و پایه ماده) می باشند . البته هر پایه دارای گلی متفاوت از هم است. پایه نر دارای کیسه محتوی گرده گل است و گیاه ماده دارای تخمدان  است.

-گیاهی متقارن است با برگهای براق و سبز تیره که روی تنه ضخیم پرزدار قرار گرفته اند. به طور معمول قطر تنه به حدود 20 سانتی متر می رسداما با بالا رفتن سن قطر تنه بالا می رود و شکل نخل به خود می گیرد. در گیاهان کهنسال ارتفاع به 7-6 متر می رسد اما نیاز به حدود 100-50 سال برای تنه گاهی می تواند چندین بار منشعب شده در نتیجه تولید چند سربرگ بکند. رسیدن به این ارتفاع دارد.

-برگ ها نسبتا براق و در حدود 150-50 سانتی متر طول دارند. در طول زمانی که گیاهان از سن باروری هستند. برگ ها به شکل گل رز با محل پیوستن یکسان و در مسیر یک دایره به قطر تقریبی 1متر قرار می گیرند.معمولا سالانه یکباریا دوبار از محل انتهای ساقه (که در واقع شکلی شبیه مخروط دارد) برگ های جوان و جدید ظاهر می شوند. معمولا برگ های سری قبل به مرور زرد می شود و از بین می رود یا هرس می شود. چرا که زیبایی خود را نسبت به برگ های جوان از دست داده اند. سیکاس نر از گیاه سیکاس ماده جدا است و برای گرده افشانی نیاز به هردو وجود دارد. سیکاس نر گلی به شکل کله قند بلند تولید می کند و سیکاس ماده گلی کروی شکل تولید می کند که توسط حشرات باد یا انسان قابل گرده افشانی است.

-بهترین زمان برای کاشت این گیاه اوایل بهار یا اواخر پاییز است. این گیاه رشد بسیار اهسته ای دارد و در هر سال نهایتا یک برگ شاخه جدید به همراه برگ هایی پر شکل تولید می کند. گیاهی که در داخل زمین کاشته شده باشد رشد بیشتری نسبت به گیاه داخل گلدان دارد.

-سیکاس گیاهی مقاوم است و شرایط نگهداری نسبتا راحتی دارد که می توان ان ها را هم کرد در اپارتمان و فضای بسته و فضای باز و باغچه نگهداری کرد و پرورش داد. سیکاس جزو گیاهان گران قیمت  محسوب می شود. گیاه سیکاس به دلیل زیبایی ظاهری اش جزو گیاهان لوکس قرار می گیرد.

-برگ های زیبا و سبز براق این گیاه در دسته گل ها و در مراسم های مختلف استفاده می شود. یکی از دلایل گران بودن این گیاه جای ان می باشد که دارای عمر طولانی هستند. این نخل زینتی بومی جنوب ژاپن می باشد. یک نوع سیکاس دیگر که بیشتر در شمال ایران کشت می شود سیکاس رولوتا نام دارد که برگ های ان سبز پررنگ می باشد.

 

-برای یافتن سیکاس ها در تاریخ باید به زمان دایناسورها برگردید. از سیکاس به عنوان فسیل های زنده یاد می شود زیرا آن ها پیش از دایناسورها وجود داشته اند. حتی در برخی موارد گفته می شود اولین گیاهان بذردار زمین بوده اند.

-این گیاه همیشه سبز و عضو گروه گیاهان  بازدانه است که در خاکی شنی یا سنگی رشد می کند. این گیاه نوع نر و ماده دارد. نوع ماده این گیاه بذر تولید می کند و نوع نر ان مخوط هایی پر از گرده تولید می کند. مشهورترین نوع این گیاه سیکاس رولوتا است.

-بیش از سیصد نوع سیکاس در دنیا وجود دارد و گونه های جدیدی نیز کماکان کشف می شود. در حالی که گیاهشناسان گونه های جدیدی از این گیاه را کشف می کنند اما این گیاه در حال انقراض است.

-بزرگترین تهدید برای ان تخریب زیستگاه و برداشت بی رویه است. سیکاس ها معمولا ظاهری شبیه به نخل دارند با ان اشتباه گرفته می شوند اما این دو ارتباطی به یکدیگر ندارند. سیکاس گل یا میوه تولید نمی کند و ارتباط نزدیکی با درخت کاج دارد

سیکاس رولوتا تنها عضو خانواده سیکاس ها نیست و این خانواده اعضای دیگری هم دارد. برخی از اعضای مشهور این خانواده عبارتند:

–سیکاس رومفی: این گیاه بیشتر شبیه به یک درخت رشد می کند نه درختچه و می تواند 5متر رشد کند.

–سیکاس کیریکینالیس: این گیاه نیز شبیه به یک درخت است و می تواند سه متر رشد کند و بومی هندوستان است.

–متروکسایلون ساگو: برخلاف سیکاس رولوتا این گیاه یک نخل واقعی است که عضو رسمی از خانواده نخل ها است

دما:

-دما قابل تحمل برای نخل سیکاس در حدود 24 الی 1- سانتی گراد  می باشد. برای نگهداری سیکاس در زمستان توجه کنید که اگر دما از 1- درجه کمتر شود امکان دارد گیاه از بین برود. .ولی اگر نرم شود باز هم امکان بهبودی ان وجود دارد . بارش تگرگ سبب ایجاد لکه های زرد رنگ به صورت نقطه ای بر روی سطح برگچه ها می گردد.

 

ابیاری:

-این  گیاه به کم ابی مقاوم است زیرا ساقه ان اب را در خود ذخیره می کند و در زمان کمبود اب از ان استفاده می کند. ان را زمانی اب دهید که سطح خاک تا 5-2 سانتی متری خشک شده باشد.

-اگر در گلدان کاشته می شود اجازه دهید هر دفعه که خاک گلدان سیکاس خشک شد ان را ابیاری کنید این گیاه دوست ندارد خاکش دائم خیس باشد ولی برعکس اگر در خاک کاشته شده باشد خشکی را نیز می تواند تحمل کند ولی در باغ در فصل تابستان که هوا گرم است هفته ای 2بار هم می توان اب داد. نکته مهم درباره نحوه ابیاری نخل سیکاس اینکه هرگز روی برگ ها گیاه پاشی نکنید زیرا باعث پوسیدن گیاه می شود.

 

نور:

-نورد مورد نیاز سیکاس نور مستقیم خورشید است ولی خود را با محیط داخل اتاق تطبیق می دهد بطوریکه چند ساعتی از نور صبح یا غروب افتاب به ان بتابد. همچنین زمانیکه برگ های تازه و جوان گیاه که نرم و لطیف هستند ظاهر می گردد تا دوهفته ای که به خود حالت سخت و خشنی بگیرد یکی از حساس ترین دوران برای سیکاس است. زیرا کوچک ترین ضربه به برگچه ها و همچنین فعالیت بیش از حد حشرات نیز می تواند به ان ها اسیب برساند.

-در طول این دوره بر اثر عاملی به نام نورگرایی اگر برگ ها در در محیطی پرنور ظاهر شوند به دلیل شدید بودن نور برگ ها کوتاه می مانند ولی در غیر این صورت برگ ها بلند با فاصله زیاد بین برگچه ها می گردد. در ضمن بر اساس تجربه افزایش ابیاری در دوران برگ دهی و رشد و نمود ان ها می شود البته به اندازه کافی.

 

رطوبت:

-میزان رطوبت مورد نیاز خاک این گیاه باید از کمی مرطوب و تا تر و خشک باشد البته خاکی که همواره خیس باشد به طوریکه ریشه ها نتوانند به اصطلاح به اسانی تنفس نمایند سبب پوسیدگی ریشه ها و در نتیجه پیاز می گردد.

 

خاک:

-خاک گل سیکاس به زهکشی مناسب نیاز دارد. ترکیب خاک سیکاس می تواند مخلوطی از یک قسمت خاک معمولی گیاه گلدانی یا خاک لوم+یک قسمت شن و یا یک قسمت خاک برگ + یک قسمت شن باشد.

-از پرلایت و ورمیکولایت برای سبک کردن خاک این گیاه نیز می توان استفاده کرد. در کاشت گیاه باید در نظر داشت که گیاه را طوری بکاریم کمی از سطح خاک بالاترباشد. پیاز سیکاس باید طوری در خاک قرار گیرد که نیمی از ان در خاک و نیم دیگر ان از خاک بیرون باشد.

 

کود:

-مناسب ترین زمان کوددهی سیکاس یکی در طول بهار و دیگری در اواخر تابستان است. نیاز غذایی این گیاه به میزان نور در دسترس بستگی دارد و گیاهانی که در نور زیاد رشد کردند بیشتر از سایه برای رشد به کود احتیاج دارند به یاد داشته باشید این گیاه برخلاف گیاهان دیگر در صورت کمبود مواد غذایی هیچ علامت و نشانه ای از خود بروز نمی  دهد.

 

هرس گیاه سیکاس:

-این گیاه به دلیل رشد کند نیاز چندانی به هرس ندارد مگر جدا کردن برگ های آسیب دیده و آفت زده و یا برگ هایی که خارج از شکل مورد نظر گیاه رشد کرده اند و یا مرکز گیاه را اشغال کرده اند.

 

بیماری و آفات:

-برگ های کهنه ممکن است به دلیل آب و کود زیاد هم زرد گردند و اگر برگ های تازه دکتر زردشدگی گردند ممکن است به دلیل کود زیاد و یا فقر خاک باشد. اگر همه برگ های گیاه سیکاس به یکباره زرد گردند باید گیاه از خاک و از جایی که در آن قرار دارد جابه جا گردد زیرا عدم زهکشی درست خاک و راکد ماندن آب در گلدان و خاک نیز سبب چنین عارض هایی در گیاه می گردد.

-در صورت دیدن هاله ای از زردی در کلیه برگ ها نشان دهنده پر آبی و همچنین نور و گرمای مستقیم خورشید بر برگها می باشد.

-حشراتی که به گیاه سیکاس حمله می کنند محدودند. گاهی سبب لکه های سفید و یا قهوه ای در پوسته گیاه سیکاس می گردند معمولا در صورت دیدن لکه های قهوه ای پر رنگ در گیاه نشان دهنده ابتلای گیاه به کنه می باشد و بر روی برگ های سالهای قدیمی تر و در اثر آلودگی محیط ایجاد می گردند.

-در صورت آلودگی خاک و رطوبت و زخمی شدن پیاز در حین فعالیت های باغبانی که سبب پوسیدگی و قارچی شدن پیاز می گردد در این حالت پیاز حالت نرم و لحیدگی پیدا می کند که می تواند با استفاده از قارچ کش ها از این مورد جلوگیری کرد.

 

تکثیر:

تکثیر سیکاس از طریق بذر:

-جهت گرده افشانی می توان مخروط نر را به وسیله دست تکان داد و یا ان را در بالای گل ماده نگه داشت و توسط یک قلم مو عمل گرده افشانی را انجام داد. یک مخروط خوب با گرده مناسب و خشک را می توان برای گرده افشانی چندین گل ماده استفاده کرد.البته گرده افشانی خوب و درست باید توسط افراد خبره و با تجربه صورت گیرد. مخروط گل نر را می توان به شرطی که در جای خشک و خنک نگهداری شود تا چندین روز کیفیت گرده افشانی خود را حفظ نماید. قابل ذکر است که گرده به صورت پودر ی است که در صورت رسیدن مخروط با کوچک ترین حرکت یا وزش باد متصاعد می گردد.در صورت فاسد گردیدن مخروط نر بویی بد و نامطبوع از آن خارج می گردد.

-در صورت گل دادن پایه های نر و عدم نیاز به گرده می توان گل را از سر گیاه جدا نمود تا سبب تحریک گیاه جهت برگ زایی گردد که این عمل نیاز به فردی ماهر دارد.زیرا در غیر این صورت سبب چند شاخه گردیدن پیاز می شود. دانه های گیاه سیکاس به تدریج در طول تابستان رشد می نمایند و به اندازه تقریبی یک گردو می گردند. همچنین در طول رشدشان رنگ دانه ها از سبز به زرد و در انتها به نارنجی تند و خوش رنگی تبدیل می گردند . قسمت خارجی دارای پوسته ای نرم و نارنجی است و قسمت داخلی دانه را پوسته ای سفید رنگ و سخت می پوشاند . دانه ها در دی و بهمن آماده برداشت و جداسازی  از بدنه مادر هستند .دانه هایی که کاملا رسیدن و ماده باشند به راحتی جدا می گردند.

 

تکثیر سیکاس از طریق جوانه پاجوش:

-پیازهایی که از اطراف پیاز بالغ می رویند یکی از بهترین روش ها برای به دست آوردن پیاز و تکثیر سیکاس است. بهترین زمان برای جداسازی این جوانه ها از بدنه بوته مادر در بهار و یا اواخر زمستان به وسیله بیلچه از بدنه بوته مادر می باشد و پس از جداسازی پیاز ها از بدنه مادر همه برگ ها و ریشه ها را جدا نمایید. آسیب دیده ها را در حدود یک هفته یا بیشتر آزاد رها کنید و در گوشه ای در جای خشک قرار دهید. گیاه سیکاس را در یک خاک را با زهکشی خوب یا مخلوطی از ماسه و پوکه و خاک برگ قرار دهید. به طوری که نیمی از پیاز در خاک قرار بگیرد. اجازه دهید. که خاک کاملا خشک گردد سپس به آن آب دهید. میزان نور آن نیز سایه دار  و یا زیر سقف است. ریشه ها بسیار آرام ظاهر می گردند سپس برگ های چند ماه بعد شکار می گردند‌. پس از برگ زدن مخلوطی ملایم از کود با آب تهیه کنید ولی از کودهای خشک استفاده نکنید. اجازه دهید که ریشه های سیکاس کاملا در ظرف یا جایی که هستند جای بگیرند. برگ های سیکاس در حالت تکثیر پیازی به ناگهان به صورت دایره ای ظاهر می گردند در این زمان از انتقال و جابه جایی سیکاس که سبب ایجاد شوک به گیاه می گردد بپرهیزید. نور کافی در اختیار گیاه قرار دهید. نور کم سبب بلندی و نور زیاد سبب کوتاهی برگ ها می گردند.

 

تکثیر سیکاس از طریق قلمه زدن:

-با بریدن بدنه اصلی پیاز گیاه سیکاس و تقسیم آن به قطعات مختلف و قرار دادن آن در مخلوط ماسه و خاک برگ نیز می توان به عنوان روشی جهت تکثیر سیکاس دست یافت ولی عموما از این روش استفاده نمی گردد.

 

موارد استفاده از سیکاس:

قبل از بحث در این خصوص باید توجه خوانندگان عزیز را به این نکته جلب نماید که قسمت های مختلف این گیاه دارای شکست کمی می باشند. ولی بومیان با علم به این موضوع به خود تلقین می کنند که سم اگر به مقدار کم. مصرف شود خاصیت درمانی دارد. 

-برگ های آیت درخت که گاه به عنوان مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد نسبتا سمی بودن ولی در جزایر کئی و ملوک برگ های جوان را می برند و به عنوان سبزی می خورند.

-میلیون ها برگ این درخت از ژاپن به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی صادر و فروخته می شوند و در تاج گل‌های روی قبور مردگان و عید آخرین یکشنبه قبل از عید پاک مورد استفاده قرار می گیرند.

-بومیان از دانه و آرد حاصل از مغز بعنوان ارد ساکو درخت سیکاس پس از خشک کردن و شستن و گرم کردن استفاده می کنند.

-از دانه های این گیاه پس از پختن به عنوان دارو استفاده می شود.

-بومیان جزیره ملوک در قدیم دانه های این گیاه را پس از خشک شدن آسیاب کردن و پختن به صورت سوپ در مراسم عزاداری می خوردند.

-ساکنین جزایر سلب مایع به دست آمده از پختن دانه این گیاه را به بچه های خود می خوراندند تا از شیطنت آن ها که مانع فعالیت و آزادی عمل در کارشان می شوند راحت شوند.

-سیکاس در مناطق معتدله به عنوان گیاه زینتی در منازل و باغات و گلخانه ها پرورش داده می شود.

 

کاربرد سیکاس:

-سیکاس یکی از معروف ترین گونه ها جهت باغچه کاری و استفاده در فضای داخلی مزن در جهان است خصوصاً گونه رولوتا. این گیاه بیشتر از همه گونه های دیگر سیکاس در جهان استفاده می گردد. همچنین میلیون ها عدد از برگ این گیاه جهت تزیین دسته گل و تاج گل و مراسم عید پاک و… در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد.