تغییرات روز افزون اب و هوا در سراسر کره زمین با سرعت بالایی رو به افزایش است.

فصل ها جا به جا شده اند،زمان گلدهی درختان از بهار به زمستان تغییر یافته. در این عصر بهم ریخته و پر اشوب باید سری بزنیم به تاریخچه اب و هوای کره زمین و ببینیم که چقدر هر کدام از ما در ایجاد این تغییرات نقش داشته ایم و چه میتوانیم بکنیم تا زندگی بهتری داشته باشیم .

در این سری اموزش ها قصد دارم شما را با اقلیم و انواع اقلیم در ایران و جهان و تغییرات ان اشنا کنم. تا اخر این مقاله با ما همراه باشید.

اقلیم چیست؟

اقلیم یا آب‌وهوا به فرانسوی:( Climat) به شرایط آب و هوایی یک منطقهٔ جغرافیایی نظیر دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر مشخصه‌های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی نسبت داده می‌شود.

فرق هواشناسی و اقلیم چیست؟

در هواشناسی معمولاً شرایط حال حاضر هوا مورد بررسی قرار می‌گیرد در حالی که در اقلیم‌شناسی مشخصه‌های درازمدت آب و هوایی مورد توجه‌است.

تعریف و توصیف اقلیم ویکی پدیا:

اقلیم معمولاً به عنوان میانگین آب و هوا برای مدت طولانی تعریف می‌شود. بازه زمانی این تعریف برای یک دوره متوسط ۳۰ ساله است، اما بسته به هدف مورد نظر، ممکن است غیر از دوره متوسط، از بازه‌های زمانی مختلف دیگر مانند اندازه تغییرات روز به روز یا سال به سال نیز استفاده شود. تعریف واژه‌نامه ای هیئت بین‌المللی تغییر اقلیم (Ipcc) مربوط به ۲۰۰۱ به شرح زیر است: «اقلیم به معنای دقیقتر کلمه معمولاً به عنوان «میانگین آب و هوا» تعریف می‌شود. این عنوان توصیف آماری میانگین و تغییر مقادیر مربوطه در یک بازه زمانی از ماه‌ها تا هزاران یا میلیون‌ها سال را در بر می‌گیرد. طبق تعریف سازمان جهانی هواشناسی(WMO) دوره کلاسیک آن ۳۰ سال است که اغلب شامل متغیرهای سطحی، مانند وضعیت دما ، بارش و باد می‌باشد. اقلیم به معنای وسیع ترکلمه توصیف سیستم‌های آماری را نیز در بر می‌گیرد.»

آب و هوا یا اقلیم برآمد شرایط جوی یک محل طی بازه زمانی معین (معمولاً چند دهه) است. به عبارت دیگر رویدادهای پر بسامد جوی طی سالیان متمادی را اقلیم گویند؛ در جمع‌بندی و طبق تعریف ارائه شده به وسیلهٔ کاویانی و علیجانی (۱۳۷۹)، آب و هوا (اقلیم) را می‌توان «شرایط جوی غالب (دراز مدت) در یک محل» تعریف کرد.^[^۴^] اقلیم‌شناسی دانشی است که اقلیم (آب‌وهوا) را مطالعه می‌کند و از زیرشاخه‌های جغرافیای طبیعی است.

نقشه کلی اقلیم های کره ی زمین:

با توجه به نقشه ای که ملاحظه میفرمائید،انواع اب و هوای کره ی زمین را میتوان به چند دسته:

تقسیم بندی نمود.

اب و هوای هوای قطبی (که آب و هوای شمالی نیز نامیده می شود):

زمستان های طولانی و معمولاً بسیار سرد و تابستان های کوتاه دارد. مثلاً در نزدیکی قطب شمال و جنوب.

آب و هوای معتدل چهار فصل:

. برخی از کشورهایی که آب و هوای معتدل دارند عبارتند از: اکثر کشورهای اروپایی .

اب و هوای بیابانی:
بسیار خشک هستند. آنها فقط یک یا دو فصل دارند مانند: عربستان سعودی و بسیاری از کشورهای آفریقایی .

آب و هوای گرمسیری:

دارای دمای گرم و تنها دو فصل است. مرطوب و خشک میباشد.نمونه ای از مکان هایی با آب و هوای گرمسیری جنگل بارانی آمازون در برزیل است .

آب و هوای مدیترانه ای:
معمولاً در تابستان گرم و خشک و در زمستان خنک و مرطوب است. نمونه ای از کشوری با آب و هوای مدیترانه ای اسپانیااست .

نکته :عرض جغرافیایی ، زمین و ارتفاع می تواند آب و هوای یک مکان را تغییر دهد. همچنین توجه به این نکته مهم است که آیا اقیانوس ها یا دیگر آب های بزرگ در این نزدیکی هستند. اقلیم ها معمولاً بر اساس دما و بارندگی طبقه بندی می شوند.

رایج ترین طبقه بندی اقلیمی جهان چیست ؟

رایج ترین طبقه بندی مورد استفاده، طبقه بندی آب و هوای کوپن بود که اولین بار توسط ولادیمیر کوپن ساخته شد. سیستم Thornthwaite، ^[ که از سال 1948 مورد استفاده قرار گرفت، نه تنها از اطلاعات دما و بارش استفاده می کند، بلکه از تبخیر و تعرق نیز استفاده می کند. این باعث می شود که برای مطالعه تعداد گونه های مختلف جانوری و چیزهایی که ممکن است هنگام تغییر آب و هوا اتفاق بیفتد مفید باشد.

آب و هوا می تواند پس از مدتی طولانی تغییر کند . امروزه به شدت با مشکل تغییر اب و هوا روبرو هستیم.

تقسیمات اقلیمی معماری ایران:

اقلیم در مناطق مختلف دنیا با عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا مشخص می‌شود. ایران فلاتی است مرتفع که در عرض جغرافیایی (۴۰–۲۵)درجه در نیمکرهٔ شمالی و در منطقهٔ گرم واقع است. تقسیمات اقلیمی، که بر اساس مطالعات و پیشنهادهای دانشمندان محیط‌شناس ایرانی تدوین شده عموماً در حیطهٔ معماری شامل تقسیم‌بندی‌های چهارگانه به شرح زیر است:

اقلیم گرم و خشک(فلات مرکزی ایران
فلات مرکزی ایران شامل۳۴٪ از استان کرمان، ۱۸٪ از استان اصفهان، ۱۵٪ استان یزد، ۹٪ استان خراسان، ۶٪ استان مرکزی، ۵٪ استان زنجان، ۵٪ استان سمنان، ۳٪ استان قم، ۲٪ استان همدان و ۱٪ استان هرمزگان می‌شود، که جمعاً ۴۳۲۰۸۴ کیلومترمربع را تشکیل می‌دهد.
اقلیم سردکوهستانی (مناطق کوهستانی غرب کشور) :
شهرکرد، استان چهارمحال بختیاری، 2060 متر
یاسوج، کهکیلویه و بویر احمد، 1870 متر
همدان، استان همدان، 1820 متر
کرمان، استان کرمان، 1755 متر
اراک، استان مرکزی، 1755 متر
زنجان، استان زنجان، 1638 متر
اصفهان، استان اصفهان، 1580 متر
شیراز، استان فارس، 1540 متر
سنندج، استان کردستان، 1480 متر
بیرجند، استان خراسان جنوبی، 1480 متر

اقلیم معتدل و مرطوب (کرانهٔ جنوبی دریای خزر

اقلیم معتدل و مرطوب یا سواحل جنوبی دریای خزر که به صورت نواری بین رشته کوه‌های البرز و دریای خزر محصور شده از جلگه‌های پستی تشکیل شده‌است که هر چه به طرف شرق پیشروی می‌کند، رطوبت، بارندگی و اعتدال هوای آن کاهش می‌یابد.^[^۱^] به‌طور کلی این منطقه کم وسعت‌ترین منطقه اقلیمی ایران است و از دو ناحیه تشکیل شده‌است:

ناحیه جلگه‌ای: که به‌صورت نوار باریکی در امتداد دریا گسترش یافته‌است.

ناحیه کوهستانی شمال رشته کوه البرز که پوشیده از درختان جنگلی است.^[^۲^]

نکته

اقلیم گرم و مرطوب(کرانهٔ شمالی خلیج فارس و دریای عمان

میزان ریزش باران سالیانه بسیار اندک ،اغلب بارندگی در فصول پاییز و خصوصاً زمستان

رطوبت بسیار زیاد هوا در تمام فصول سال

هوا بسیار گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان

اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز

شوربودن آب های زیرزمینی در اکثر مناطق

پوشش بسیار کم گیاهی

تابش تقریباً عمودی آفتاب در فصول بهاروتابستان

میزان تبخیر آب در منطقه بسیار زیاد

بادهای صحرایی عربستان (نامناسب)،بادهای ساحلی (مناسب)

اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز

ظرفیت حرارتی وگرمای ویژه آب نسبت به سایر اجسام در روی کره زمین بیشتر است. به همین خاطر آب قابلیت ذخیره حرارت بیشتری نسبت به معدل ذخیره حرارت سایر اجسام درروی کره زمین دارد.

مشاهده این امر در سواحل کنار دریا بسیار بارز است.درطی روز که آفتاب می تابد،سطح زمین گرم می شود.

درروزهای گرم شدت گرمای سنگ و یا شن و ماسه سواحل دریا به قدری است که با پای برهنه نمی شود روی آن راه رفت،ولی در همین هنگام آب دریا هنوز معتدل است و درآن می توان به راحتی آب تنی نمود.

دسته بندی اقلیم ایران :

تقسیمات اقلیمی ایران به چهاردسته ی اقلیم معتدل و مرطوب (سواحل جنوبی دریای خزر)، اقلیم سرد (کوهستان های غربی)، اقلیم گرم و خشک (فلات مرکزی) و اقلیم گرم و مرطوب (سواحل جنوبی) دسته بندی می شود.
اقلیم معتدل و مرطوب
سواحل دریای خزر دارای آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت می باشد. دمای هوا در روزهای تابستان معمولاً بین 25 تا 30 درجه ی سانتیگراد و شب ها بین 20 تا 23 درجه سانتیگراد و در زمستان معمولاً بالای صفر است. بارش در تابستان نیز اغلب به صورت رگبار می باشد. شهرهای رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

اقلیم سرد
کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوه های مرکزی ایران را شامل می شوند با توجه با اینکه میانگین دمای هوا در گرمترین ماه سال در آن ها بیش از 10 و میانگین حداقل دمای هوا در سردترین ماه کمتر از 3- درجه سانتیگراد است. در این اقلیم زمستان ها طولانی، سرد و سخت بوده و چندین ماه از سال زمین پوشیده از یخ است. میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است. فصل بهار کوتاه است و زمستان و تابستان را از هم جدا می کند. شهرهای تبریز، ارومیه، سنندج و همدان در این اقلیم قرار دارند.

اقلیم گرم و خشک:
در این اقلیم که بیشتر مناطق نیمه استوایی را شامل می شود، به دلیل وزش باد هوا بسیار خشک است. تابش مستقیم آفتاب در این مناطق شدید است. آسمان این مناطق، در بیشتر مواقع سال بدون ابر است ولی معمولاً بعد از ظهرها در اثر گرم شدن و حرکت لایه های هوای نزدیک به زمین، مه و طوفان گرد و غبار پدید می آید.
رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می شود دامنه ی تغییرات دمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود. در تابستان، تابش آفتاب در طول روز سطح زمین را تا 70 درجه ی سانتیگراد گرم می کند. در حالی که در هنگام شب به 15 درجه ی سانتیگراد یا پایین تر می رسد. زمستان ها سخت و سرد و تابستان ها گرم و خشک است. این اقلیم شامل منطقه ی بیابانی و نیمه بیابانی می شود.

منطقه نیمه بیابانی:
دامنه ها و کوهپایه های ارتفاعات شمالی، غربی و جنوبی از رطوبت بادهای مرطوبی که از فراز آن ها می گذرد تا حدودی استفاده می کنند. البته هر چه از غرب به شرق نزدیک می شویم، اثر بادهای مرطوب کاهش و خشکی هوا افزایش می یابد.
منطقه بیابانی:
چاله های پست مرکزی، شرقی و جنوب شرقی ایران دارای آب و هوای خشک بیابانی است. اختلاف زیاد درجه حرارت هوای تابستان و زمستان، همچنین اختلاف زیاد درجه حرارت هوای شب و روز از ویژگی های مناطق نیمه بیابانی است. منطقه ی دشت لوت ، کمترین میزان رطوبت نسبی در ایران را دارد که به احتمال قریب به یقین، گرمترین منطقه آن نیز محسوب می شود. تهران، مشهد، اصفهان و شیراز از جمله مناطق نیمه بیابانی و شهرهایی چون زاهدان و یزد از جمله مناطق بیابانی محسوب می شوند.
اقلیم گرم و مرطوب:
سواحل جنوبی ایران که به وسیله ی رشته کوه های زاگرس از فلات مرکزی جدا شده اند، تابستان های بسیار گرم و مرطوب و زمستان های معتدل دارند. در این مناطق حداکثر دمای هوا در تابستان به 35 تا 40 درجه ی سانتیگراد و حداکثر رطوبت نسبی آن به 70 درصد می رسد. در این اقلیم رطوبت هوا در تمام فصل های سال بالاست و به همین دلیل اختلاف درجه ی حرارت هوا در شب و روز و در فصل های مختلف کم است. در این مناطق تابش آفتاب زیاد است. شهرهای بندرعباس، جاسک، آبادان و اهواز دارای آب و هوای گرم و مرطوب هستند. به طور کلی میزان بارندگی در سواحل خلیج فارس منظم تر از سواحل دریای عمان است. سواحل دریای عمان تحت تأثیر بادهای موسمی اقیانوس هند قرار دارند و دارای باران های نامنظم و خشکسالی های فراوان هستند.

ویژگی های معماری بومی مناطق معتدل و مرطوب:
1-      برای حفاظت ساختمان از رطوبت بیش از حد زمین، خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. ولی در دامنه ی کوه ها که رطوبت کمتر است معمولاً خانه ها بر روی پایه هایی از سنگ و گل ساخته می شوند.
2-      برای حفاظت اتاق ها از باران، ایوانک های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ساخته اند.
3-      بیشتر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شدند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین، ضخامت آن ها در حداقل میزان ممکن حفظ شده است. زمانی که نوسان دمای روزانه ی هوا کم است، ذخیره ی حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه بر این مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تأثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات این منطقه است کاهش می دهند.
4-      در تمام ساختمان های این منطقه بدون استثنا از کوران و تهویه ی طبیعی استفاده می شود. به طور کلی پلان ها گسترده و باز و فرم کالبدی آن ها بیشتر از شکل های هندسی طویل و باریک تشکیل شده است. به منظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه ی طبیعی در داخل اتاق ها، جهت قرارگیری ساختمان ها با توجه به جهت وزش نسیم های دریا تعیین شده است. در نقاطی که بادهای شدید و طولانی می وزد، قسمت های رو به باد ساختمان ها کاملاً بسته است.
5-      ساختمان ها به صورت غیر متمرکز و پراکنده در مجموعه سازمان دهی شده اند.
6-      به دلیل بارندگی در این مناطق، بام ها شیب دار است و شیب بیشتر آن ها تند است.

ویژگی های معماری بومی مناطق گرم و خشک
1-      ساختمان ها با مصالحی از جمله خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند بنا شده اند.
2-      پلان ساختمان ها تا حد امکان متراکم و فشرده است و تلاش شده سطح خارجی ساختمان نسبت به حجم آن کم باشد. این تراکم میزان تبادل حرارت از طریق جداره های خارجی را چه در تابستان و چه در زمستان به حداقل می رساند و در نتیجه تا حد زیادی از نفوذ حرارت در تابستان و اتلاف آن در زمستان جلوگیری می کند.
3-      تلاش شده است بیشترین سایه ی ممکن بر سطوح خارجی ایجاد شود.
4-      در نتیجه ی کمبود چوب، سقف ساختمان ها به شکل خرپشته، تاق یا گنبد و بدون هیچ اسکلتی از خشت خام و گل ساخته شده است. البته در مناطق نیمه بیابانی به اعتدال نسبی هوا و وجود چوب نسبتاً کافی، بیشتر بام ها از چوب و به شکل مسطح ساخته شده اند.
5-      معمولاً سطح خارجی سفیدکاری شده است.
6-      در این مناطق، تعداد و مساحت پنجره ی ساختمان ها، به حداقل میزان ممکن کاهش یافته و برای جلوگیری از نفوذ پرتوهای منعکس شده از سطح زمین اطراف، پنجره ها در قسمت های فوقانی دیوارها تعبیه شده اند.
7-      از ایجاد کوران و ورود هوای خارج به داخل ساختمان جلوگیری شود. تدابیر دیگری از جمله ایجاد بادگیر برای خنک سازی هوای داخلی به صورت طبیعی اندیشیده شده که بسیار مؤثر است.
8-      استفاده از حیاط های داخلی که شامل درخت، حوض و سطح گیاه کاری شده است، یکی از مؤثرترین عوامل ایجاد رطوبت محسوب می شود.
9-      جهت قرارگیری ساختمان ها در این مناطق، جنوب تا جنوب شرقی است.

ویژگی های معماری بومی مناطق سرد
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد به طور عمده شبیه به اصولی است که در معماری مناطق گرم و خشک مورد توجه بوده است. با این تفاوت که در مناطق سرد منابع ایجاد حرارت در داخل ساختمان است.
1-      استفاده از پلان های متراکم و فشرده
2-      به حداقل رساندن سطح خارجی در برابر حجم مورد پوشش
3-      استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی
4-      به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه ی طبیعی و در نتیجه جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج جرارت داخلی به خارج از ساختمان
5-      انتخاب بام های مسطح و نگه داری برف روی بام ها به عنوان عایق حرارتی.
تنها تفاوت بین معماری این مناطق و مناطق گرم و خشک، تمایل و ضرورت استفاده از حرارت ناشی از تابش آفتاب در داخل ساختمان در فصل زمستان است ولی در هر صورت برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب، پوشش سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب شده و ابعاد پنجره ها نیز نسبت به مناطق گرم و خشک افزایش یافته است.

ویژگی های معماری بومی مناطق گرم و مرطوب:
مانند اصول مطرح شده برای مناطق معتدل و مرطوب است:
1-      استفاده از مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی کم.
2-      قرار دادن ساختمان در سایه ی کامل در اینجا نیز ایوان های عریض و سرپوشیده ای که هم از نفوذ باران به داخل جلوگیری می کنند و هم سایه ی کاملی بر روی دیوار اتاق ها می اندازند، مورد استفاده قرار گرفته است.
3-      در مناطق نزدیک به دریا، برای استفاده از نسیم های خنک دریا از بادگیرهای بزرگ استفاده شده است.
4-      در این مناطق به دلیل گرما و رطوبت زیاد هوا، میزان تهویه ی طبیعی اهمیت

اقلیم قاره ای چیست ؟

اقلیم قاره‌ای اقلیمی است که ویژگی آن تغییرات مهم سالانه در دما به خاطر دور بودن از دریا یا اقیانوس است. در این اقلیم دمای زمستان آن قدر پایین هست که بارش برف سالیانه داشته باشد و دمای تابستان نیز ملایم و دارای بارندگی است. استثنایی نیز وجود دارد که از جمله می‌توان به نواحی ساحلی شمال شرقی آمریکای شمالی در کانادا اشاره کرد. اقلیم سواحل شرق کانادا اقلیم قاره‌ای مرطوب نام دارد، ولی اقلیم قاره‌ای خشک نیز وجود دارد. مناطق با اقلیم قاره‌ای در بخش‌هایی از قاره‌های نیمکره شمالی(به ویژه آمریکای شمالی و آسیا) وجود دارد. در ارتفاعات بالا نیز این اقلیم در دیگر نقاط جهان به چشم می‌خورد.

تاثیرات تغییر اقلیم در مناطق مختلف جهان به روایت تصویر :