زرشک زینتی

 

نام انگلیسی: Japanese Barberry و Barberry 

 

نام علمی : Berberis Thunbergii 

 

خانواده: Berberidaceae 

 

-زرشک زینتی بومی ژاپن و نقاط معتدل نیمکره شمالی می باشد و در ایران در مناطقی مانند خراسان، اطراف تهران، قسمتهایی از آذربایجان، اصفهان، کرمان و همچنین کرج و چالوس می روید. 

 

-این گیاه در قرن هفتم میلادی شناخته شده است و پیدایش آن از نظر زمین شناسی به دوره Eucen مربوط میشود. 

 

-این گیاه به دو نوع دانه دار و بی دانه تقسیم می شود: زرشک دانه دار بیشتر به صورت زینتی کشت می شود ولی نوع بی دانه آن از نظر تجارتی دارای اهمیت می باشد. 

 

-زرشک زینتی از جمله درختچه های زینتی معروف است که با رنگ زرشکی برگهایش و گلهای زرد بهاره در فضاهای سبز و باغچه ها خودنمایی می‌کند. زرشک زینتی هم بصورت تک پایه و هم برای ایجاد پرچین کاربرد فراوانی دارد. 

 

-زرشک زینتی درختچه ای بسیار مقاوم به سرما و گرماست و در اراضی کوهستانی و سنگلاخی و خاکهای نسبتا فقیر می‌تواند سازگاری پیدا کرده و رشد نماید.لذا زرشک زینتی در اکثر قریب به اتفاق اقلیم ها می‌تواند خود را سازگار نموده و به حیات خود ادامه دهد. 

 

-زرشک حاوی آلکالوئیدی بنام بربرین میباشد که خواص آنتی بیوتیکی و ضد سرطانی و پایین آورنده قند و کلسترول خون را دارد. 

 

-زرشک هم خواص دارویی دارد و هم دارای کاربرد های گوناگون در فضای سبز، به دلیل رنگ برگ ها و گل های زردش در بهار و میوه های قرمز رنگش در پاییز زیبایی ساز پارک ها، بلوارها و میادین می باشد و همچنین بدلیل هرس پذیری خوب بعنوان پرچین نیز کاربرد دارد و در ترکیب با درختچه های دیگر فضای سبز رنگارنگی را به ما می دهد. 

 

برای مشاهده نحوه نگهداری و پرورش این گیاه به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

 

-زرشک زینتی درختچه ایست تیغ دار به طول ۱ تا ۵ متر. چوب آن به رنگ قرمز، قهوه‌ای یا زرد است. اين گياه نهاندانه دولپه اي میباشد و گلبرگ ها جدا می باشند. برگ زرشک زینتی تخم مرغی شکل و سر نیزه مانند و مزه آن ترش است که در برخی درختان صاف و در برخی دیگر دندانه دار است. برگ ها در سطح رویی بدون روزنه می باشند گل زرشک به صورت خوشه ای و هر گل دارای شش کاسبرگ، شش گلبرگ ،شش پرچم و تخمدان و برچه است و رنگ این گلها نیز زرد رنگ است میوه زرشک به صورت نا شکوفا و خوشه ای می باشد که بسیار زیبا از شاخه آویزان می شود که نخست سبز و کم کم زرد و هنگامی که کاملا رسيد سرخ و بسیار خوشرنگ می شود. انتهای بهار و ابتدای تابستان فصل شکوفه دادن بوته زرشک است، غنچه‌های زرد رنگ زرشک در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند.برگ ها واژ تخم مرغی، با طول ۳ سانتی متر، تا حدی، دندانه تا حدی، گل ها با گل آذین خوشه ای کوتاه و بلند ۵ الی ۱۰ تایی، گل آذین چتری، و زمان گلدهی اواخر اردیبهشت تا اواسط تیرماه و میوه ها بیضوی، به طور حدود ۱ سانتی متر، قرمز درخشان که زمان میوه دهی آن اوایل خرداد تا اواخر تیر ماه می باشد. 

 

 

زرشک زرافشانی: مناسب برای کشت گروهی در وسط بزرگراه ها، قابل کشت در حاشیه استخرها و آبریزها، جایگزین پیراکانتا در برخی محل ها. 

 

زرشک معمولی: مناسب برای کشت توده ای به عنوان درختچه پوشاننده و راهنما، قابل کشت در حاشیه رودخانه ها و کشت به عنوان پرچین. 

آبیاری:

-نیاز آبی گیاهان زرشک بخصوص بوته های بالغ آن چندان زیاد نیست به همین دلیل مورد انتخابی خوبی برای کاشت در مناطقی است که از نظر آب و همچنین کیفیت آب (آبهای نسبتا شور)مشکل دارند. با این وجود در ۴-۳ سال ابتدای کشت می بایست با توجه به شرایط خاک و میزان نگهداری رطوبت در آن، آبیاری را انجام داد تا سیستم ریشه گیاه قوی و گسترده شود تا در سالهای بعد بتواند به خوبی فعالیت کند. 

 

دما:

-گیاهان زرشک بسته به نوع از ۷- درجه سانتیگراد تا حداکثر ۲۳- درجه سانتیگراد را تحمل می کند و به نظر می رسد که گرمای شدید تابستان بیشتر این گیاهان را آزار می دهد تا سرمای زمستانی. به همین دلیل بهتر است که اگر در منطقه ای با تابستانهای بسیار گرم و همچنین خشک زندگی می کنید این گیاه را در مکانی بکارید که از ظهر به بعد از سایه برخوردار باشد. 

 

نور:

-این گیاهان مکانی با نور کامل (حداقل ۸-۶ ساعت نور مستقیم آفتاب) تا نیمه آفتاب (حداقل ۵-۴ ساعت نور مستقیم آفتاب) را می پسندند. همچنین برخی انواع آن بخصوص در میان نمونه های زینتی شرایط سایه را نیز به شکل مناسبی تحمل می کنند. انواعی که میوه تولید می کنند نسبت به انواع زینتی به طور کل به نور مستقیم آفتاب بیشتری نیاز دارند تا میوه هایی با کیفیت خوب و مناسب تولید کنند. 

 

خاک:

-گیاهان زرشک تقریبا در هر خاکی می رویند و از این نظر گیاه قانعی است و در خاکهایی نسبتا سبک با زهکش خوب بهترین نتیجه را دارد. برای کوددهی نیز گیاه کم توقعی است معمولا برای انواع خوراکی از سال دوم یا سوم به بعد و هر دو سال یکبار بعد از برداشت محصول در پاییز و یا اوایل زمستان از ۱۰-۵ کیلوگرم کود بسیار پوسیده حیوانی استفاده می شود برای درختان بزرگتر می توان میزان کود را افزایش داد. 

 

کوددهی:

-برای رشد بهتر درخت زرشک استفاده از کود‌های دامی یا کود شیمیایی فسفات آمونیم توصیه می‌شود. 

 

آفات و بیماری:

-اگر گیاه خوب تغذیه شود مسلم است که کمتر درگیر مشکلات آفات و بیماری ها می شود ولی در غیراینصورت ممکن است حشرات سپردار به بوته ها حمله کنند.این حشرات با سمپاشی یا پاشیدن روغن زمستانه به خوبی مهار می شوند و یا دچار بیماری هایی در اثر کمبود مواد تغذیه ای شود. 

 

هرس:

-هرس کردن این گیاه معمولا در ماه‌های آبان تا بهمن انجام مي شود و بيشتر شامل پيراستن شاخه هاي خشک گیاه می باشد. به طور کلی برخی از پرورش دهندگان، آنرا با قیچی سرزنی به شکل گرد آرایش میکنند، ولی زرشکها اصولا به هیچ نوع هرسی نیاز ندارند.بهترین وقت قیچی زدن شاخه ها اواخر زمستان است، اما مرتب کردن در هر موقعی از سال مجاز است. 

تکثیر:

 

پاجوش :

-برای تکثیر زرشک زینتی از پاجوش استفاده می شود. برای این کار پاجوش های یک سال تا سه سال را انتخاب و از گیاه پایه جدا می نمایند. آن گاه پاجوش در مکان مناسبی کاشته می شود. 

 

-جداسازی پاجوش از ماه بهمن تا ماه فروردین قابل انجام بوده و این پاجوش ها مستقل باید در خاک مرطوب آرام بگیرند. مرحله تولیدی زرشک با نمایان شدن گل های زرد رنگ آن قابل پیگیری است. 

 

-پاجوش ها برای کاشت درخت زرشک از ریشه جدا می شوند. توجه داشته باشید که ریشه این گیاه به هوا حساسیت بالایی دارد. بنابراین بعد از جداسازی بلافاصله در خاک جای بگیرد. اگر گودال لازم برای تکثیر زرشک را آماده نکرده اید، پاجوش را در یک پلاستیک یا پارچه بپیچید و از در معرض هوا قرار گرفتن ریشه گیاه جلوگیری نمایید. 

 

بذر:

-زرشک هسته دار را می توان از طریق بذر کاشت. برای این کار از بذرهای بالغ و سالم استفاده می شود. بذرها به مدت ۲ماه در مکانی با دمای ۵ درجه سانتیگراد ذخیره می گردند. بعد از گذشت ۲ ماه می توان کاشت زرشک را شروع کرد. از این زرشک برای تهیه نوشابه یا آب زرشک استفاده می شود و از تجاری ارزشی ندارد. 

 

قلمه زدن:

-امکان قلمه زدن نیز برای گیاه زرشک وجود دارد. برای این کار از شاخه جوان زرشک کمک بگیرید. این شاخه در فصل پاییز یا اسفند ماه خوابانیده می شود. 

 

کاربرد و خواص زرشک زینتی:

 

-از زرشک علاوه بر مصارف گفته شده جهت رنگ کردن الیاف پشم، ابریشم و پنبه نیز استفاده می شود. دلایل متعددی برای استفاده از رنگ های گیاهی و معدنی برای رنگ کردن به خصوص پشم وجود دارد که عمدتا پایداری این رنگ ها و حفظ محیط زیست در نتیجه کاربرد آن هاست. 

 

-زرشک، الیاف را معمولا به رنگ زرد درمی آورد و مخلوط آن با زاج، رنگ زرد خالص می دهد. از ریشه زرشک جهت رنگ کردن چرم هم‌ استفاده می کنند. 

 

-عصاره میوه زرشک با زاج زرد، رنگ قرمز ارغوانی می دهد و برای رنگ کردن پشم در صنایع قالی بافی مورد استفاده قرار میگیرد. از پوست تنه درختچه زرشک هم برای رنگ زرد در قالی بافی استفاده می شود. 

 

-بومیان شمال غرب اقیانوس آرام از ریشه نوعی زرشک برای رنگ کردن سبدها استفاده می کرده اند. 

 

-در هندوستان از قسمت های مختلف گونه B.aristata D.C علاوه بر مصارف دارویی به عنوان یک منبع رنگ و تانن برای رنگ لباس و تانن زدن به چرم استفاده می شود. 

 

-از ریشه دو گونه زرشک از هیمالیا نیز جهت تهیه رنگ زرد برای پارچه و پشم استفاده می کنند. 

 

-نتایج پژوهشی که در ایران با هدف استفاده از رنگدانه میوه زرشک به جای هماتوکسیلین (یک رنگ طبیعی که از مغز درخت چوب سرخ به دست می آید) انجام شده نشان می دهد که این رنگدانه جهت رنگ آمیزهای بافتی در آزمایشگاه آسیب شناسی و بافت شناسی جایگزین خوبی برای هماتوکسیلین نسبتا گران قیمت است. 

 

 -همچنین از چوب زرشک که بسیار خوب خراطی می شود برای کارهای خاتم کاری و منبت کاری استفاده می شود و خار آن نیز برای خلال دندان مفید است. ضمنا چوب زرشک جلاپذیر است. 

 

-در درمان بیماری گیاهی سوختگی آتشین با نام علمی Erwinia amylovora هم کاربرد عصاره گونه B.vulgaris مؤثر است و با استرپتومایسین قابل مقایسه است. 

 

-علاوه بر این با توجه به خواص دارویی قسمت های مختلف گیاه زرشک، استعداد بالقوه اثرات درمانی آن در خوراک دام و طیور نیز وجود دارد که با ادامه تحقیقات آغاز شده در این زمینه نتایج آن مشخص خواهد شد.