به لیمو

نام علمی: Aloysia citrodora 

 

نام انگلیسی: lemon beebrush و lemon verbena 

 

خانواده: verbenaceae 

 

-به لیمو گیاهی درختچه ای شکل با ارتفاع نیم متر تا ۲ متر که این گیاه دارای ساقه های ۴ گوش،میوه هایی سفت و دارای گلهایی با پرچم های ۴تایی که جفت جفت یا ۲تا ۲تا است، این گیاه نسبت به سرمای زیر صفر حساس است و در مناطق سردسیر نیازمند به کشت گلخانه ای است. برگ های این گیاه ساده و خشن است که به صورت جمعی شکل می یابند، این گلها از خارج سفید است و از داخل مایل به رنگ آبی است. 

 

-ارتفاع درختچه ۲تا۵/۱متر دارای ساقه دراز، زاویه دار و منشعب می باشد.  برگهای ساده ،خشن، کامل، فراهم، مجتمع به تعداد ۳یا۴تایی و به رنگ سبز روشن دارد گل های آن کوچک و دارای جامی است که از خارج سفید و از داخل آبی مایل به بنفش است مجموعه گلهای آن نیز هرمی شکل در حول یک محور دراز بوجود می آورد کاسه گل آن لوله ای شکل، منتهی به چهار دندانه باریک و جام گل آن مرکب از ۴لوب پهن است. ۴پرچم دارد که ۲ به ۲ مساوی است میوه اش شفت مانند و محتوی دو دانه می باشد. 

 

-نام علمی این گیاه به افتخار دکتر اسپانیایی به نام اوگوست نام گذاری شده است، این جهانگرد برای اولین بار این گیاه را با خود از شیلی و ارژانتین به اروپا برده است و دليل نام گذاری این گیاه به “به لیمو” بدليل بوی این گیاه که بسیار نزدیک به “لیمو” است  می باشد.

 

-به لیمو به اشکال مختلفی مصرف می شود؛ مصرف دارویی این گیاه که از برگ های خشک و تازه به صورت چای و شربت استفاده می شود،  ضمنا از به لیمو برای هضم بهتر غذا استفاده میشود. مصرف دیگر این گیاه در صنعت آرایشی است که برای رفع خستگی چشم ها و آبرسانی به پوست بسیار پر کاربرد است. 

 

برای مشاهده نحوه نگهداری و پرورش این گیاه به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

 

-از برگ های این گیاه برای اضافه کردن طعم لیمو به ماهی و مرغ، ترشیجات و سبزیجات، سس سالاد، مربا، پودینگ، ماست یونانی و نوشیدنی ها و همچنین برای ساخت دمنوش گیاهی استفاده می شود. یا به چای از دم کرده برگ خشک به لیمو به تنهایی یا مخلوط آن با چای استفاده می کنند. همچنین می توان از اسانس آن بعنوان یک شربت نیز استفاده کرد. 

 

-علاوه بر موارد فوق از برگ این گیاه روغن خوشبو و معطری بدست می آورند که در صنایع آرایشی بهداشتی به منظور معطر کردن لوسیون ها، اسپری های خوشبو کننده و سایر اقلام آرایشی با عطر لیمو از این روغن استفاده می شود. 

 

-اگر فضای باز کوچکی مثل تراس دارید و از نور طبیعی بهره مند هستید ای گیاه می تواند گزینه خوبی برای پرورش و شکل دهی باغچه شما باشد. 

 

 

آبیاری:

 

-به لیمو در برابر خشکی خاک چندان مقاومتی ندارد. بنابراین و بخصوص در روزهای گرم باید نسبت به آبیاری آن دقت کرد و زمانی که سطح خاک حالتی نیمه خشک _ نیمه مرطوب داشت نسبت به آبیاری گیاه اقدام کرد. خیس بودن همیشگی سطح خاک بخصوص اگر بافت خاک سنگین و خاک زهکش نامناسب داشته باشد موجب زردی و ریزش برگها و رشد ضعیف گیاه خواهد شد. خشکی کشیدن گیاه نیز مانع از رشد مناسب، کوچک ماندن برگها و کاهش عطر آن می شود.

 

نور: 

 

-این گیاه به مکانی با نور کامل آفتاب یعنی حداقل حدود ۸-۶ ساعت نور مستقیم نیاز دارد اگرچه که میتوان آن را در مکان نیمه سایه (حداقل ۵-۴ ساعت نور مستقیم آفتاب) بخصوص در مناطقی که تابستانهای گرم دارند نیز کاشت کرد. کمبود نور موجب بلند و باریک شدن ساقه ها، افزایش فاصله بین برگها بر روی ساقه، کوچک ماندن برگها، پریدگی رنگ برگها و عدم تشکیل و یا ریزش گلهای گیاه می شود. شدت نور در روزهای گرم نیز موجب سوختگی نوک و حاشیه برگها و عدم رشد مناسب گیاه خواهد شد. در روزهای گرم باید نسبت به آبیاری این گیاه دقت عمل به خرج داد. 

 

دما:

 

-به لیمو به سرما حساس است و برگهای خود را در دمای صفر درجه‌ سانتیگراد از دست می دهد البته تا دمای ۱۰ درجه سانتیگراد می تواند زنده بماند و با افزایش دما و گرمتر شدن هوا مجددا برگها رویش خواهند کرد اما اگر دمای هوا بیش از این سرد شود ساقه های گیاه از بین خواهند رفت. مناطقی که دمای هوا به زیر ۱۰ درجه نزول نمیکند مکان کاشت مناسبی برای این گیاه است. اگرچه گرمای هوا را دوست دارد اما در شرایطی که دما بالاتر از حدود ۳۲ درجه سانتیگراد است می بایست مکان کاشت را به گونه هایی انتخاب کرد که از ظهر به بعد در سایه قرار گیرد. 

 

خاک:

 

-به لیمو به خاکی با بافت سبک و زهکش مناسب نیاز دارد و اسیدی بودن ملایم خاک به رشد بهتر آن کمک میکند البته به معنی رشد نامناسب در سایر خاکها نیست. از نظر تغذیه ای نیازهایی متوسط و میانه دارد یعنی خاک نباید فقیر و یا بسیار غنی از مواد غذایی باشد. به عنوان مثال می توان از مخلوط خاک معمولی +خاک برگ به نسبت مساوی برای کاشت آن استفاده کرد و در طی سالهای رشد از کود متعادل و کامل همانند ۲۰-۲۰-۲۰ به میزان یک در هزار در طی فصل رویش استفاده کرد البته برخی از پرورش دهندگان اعتقاد دارند که کاربرد کودهایی که پتاسیم و نیتروژن بیشتری نسبت به فسفر دارند (به عنوان مثال فرمول ۲۰-۱۰-۲۰ یا سایر فرمولهای مشابه که فسفر کمتری دارند) به رشد بهتر این گیاه کمک میکند. کاشت این گیاه علاوه بر خاک در هوای آزاد در گلدان نیز امکان پذیر است البته در طی زمستان حتما گلدان را باید به مکانی حفاظت شده از وزش بادهای سرد زمستانی منتقل کرد و گاهی آن را آب داد (فقط در حدی که خاک خشک و سفت نشود) به یاد داشته باشید که این گیاه در زمستان برگهای خود را از دست می دهد و نمی توان انتظار داشت با انتقال آن به داخل منزل و جایی گرم رشد و نمو داشته باشد و برگهای خود را حفظ کند. به لیمو برای رشد بهتر در سال رشد آتی نیاز به دوران برگریزی و استراحت دارد بنابراین با انتقال گلدان آن به مکانی گرم در طی زمستان این دوران را از آن دریغ نکنید. زمان مناسب تعویض گلدان نیز در اواخر زمستان/ اوایل بهار و قبل از شروع رشد مجدد و دوباره آن است. 

 

هرس:

 

-انجام عمل برداشت سرشاخه های به لیمو به منظور مصرف برگها می توان نوعی هرس و کاهش حجم شاخسار محسوب کرد. برداشت سرشاخه ها و برگهای به لیمو نیز معمولا در اواخر بهار و یا طی تابستان الی اوایل پاییز انجام می شود. با توجه به تحقیقات انجام شده به نظر می رسد که کیفیت برداشت اول و دوم بهتر و بالاتر از برداشتهای دیگر و انتهای سال است.اما اگر به شکل خانگی این گیاه را پرورش می دهید و گاهگاهی از برگهای آن مصرف میکنید به نحوی که ساقه ها را قطع نمی کنید می توان در ابتدای فصل بهار نسبت به قطع و جداسازی برخی ساقه های قدیمی به لیمو یعنی ساقه هایی که در سال قبل گلدهی داشته اند اقدام نمود تا رشد و نمو ساقه های جدید تحریک شود. بهتر است که در زمان هرس مجموعا و حداکثر حدود ۳۰٪ از کل حجم شاخسار به لیمو قطع شود. 

 

آفات و بیماری ها:

 

-بیماری هایی همانند شانکر باکتریایی، لکه برگی باکتریایی و یا قارچی، سفیدک پودری، پژمردگی ورتیسلیومی از جمله بیماری هایی هستند که امکان دارد گیاه به لیمو را درگیر کنند. شته،مگس سفید، شپشک آرد آلود و کنه تارعنکبوتی نیز از آفات محتمل به لیمو هستند. 

 

قلمه گیری:

 

-یکی از راه های تکثیر این گیاه قلمه گیری از گیاه مادری در طی تابستان است. قلمه ها را می توان از قسمتهای انتهایی گیاه (قلمه چوب نرم ) در اواخر بهار و یا قسمتهای رسیده تر (قلمه نیمه چوبی) در اواسط تابستان و به طول تقریبی ۲۰-۱۵ سانتیمتر تهیه کرد و در داخل گلخانه یعنی مکانی نسبتا گرم و مرطوب و در خاکی سبک همانند مخلوط شن +خاک برگ نسبت به کاشت آنان اقدام کرد. گیاهان جدید حاصله را بهتر است که در سال اول در گلخانه نگهداری کرد و در سال دوم نسبت به انتقال آنان در اواخر بهار به زمین اصلی اقدام کرد. قلمه ها اصولا راحت و سریع ریشه می دهند اما مشکل اصلی ادامه حیات آنان عدم تحمل سرما بخصوص در سال اول و دوم پس از تکثیر است به همین دلیل است که گفته می شود حداقل سال اول بعد از تکثیر گیاهان در مکانی همانند گلخانه نگهداری شوند تا احتمال چنین خطری حداقل شود. 

 

خوابانیدن:

 

-روش دیگر خوابانیدن شاخه های گیاه مادری است که نزدیک به سطح زمین قرار گرفته اند. در این روش شیاری به عمق حدود ۱۵-۱۰ سانتیمتر و در کنار گیاه مادری به طول تقریبی ساقه ای که مد نظر است حفر می شود و شاخه ای که به اندازه کافی بلند و انعطاف پذیر است در داخل شیار قرار میگیرد و روی آن خاک ریخته می شود. نوک ساقه را معمولا بیرون از شیار قرار می دهند. در طی مدت ریشه زایی قسمتهای خوابانده شده بهتر است که خاک را مرطوب نگه داشت و قسمت خوابانده شده به دور از تابش مستقیم نور آفتاب بخصوص در روزهای گرم باشد تا ریشه ها سریعتر شکل گیرند. عمل خواباندن را می توان در اواخر بهار یا اوایل تابستان انجام داد که در این صورت گیاه جوان را می توان در حدود اواسط پاییز از گیاه مادری جدا کرد. 

 

کاشت بذر:

 

-بذرها را می توان بر روی سطح خاک پخش کرد و روی آنان را با لایه ای نازک از خاک پوشاند و در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار داد. سطح خاک را به گونه ای با آب اسپری کرد که مانع از خشک شدن و از دست دهی رطوبت سطح خاک شویم. کشیدن پلاستیک بر روی سطح نیز می تواند به حفظ رطوبت در اطراف بذرها و جوانه زنی آنان کمک کند. گیاهان جوان را بهتر است که تا دو سال اول در محیط گلخانه نگهداری کرد تا به اندازه کافی قوی شوند و سپس از سال دوم به بعد و در اواسط فصل بهار به محیط بیرون از گلخانه منتقل کرد تا مشکلی در برابر سرمای زمستانی پیدا نکنند. 

 

 

زمان و روش برداشت:

 

-زمان جمع‌آوری گیاه ۲تا۳ بار در سال و معمولا در ماههای خرداد و مرداد و مهر صورت می گیرد. پس از جمع آوری محصول شاخه های برگدار گیاه را قطع می نمایند و سپس آنها را به طور طبیعی به صورت دسته و به وضع آویخته در انبارهای مخصوص قرار می دهند به نحوی که جریان هوا در آن محل برقرار باشد. پس از خشک شدن،  برگهای به لیمو را از شاخه ها جدا می نمایند. جهت بدست آوردن اسانس معمولا از برگ های تازه و سرشاخه های جوان به لیمو استفاده به عمل می آید.