نام علمی : Melia azedarach L

نام انگلیسی : Chinaberry

خانواده : Meliaceae

-درختی برگریز از خانواده سنجد می باشد که بومی جنوب شرقی اسیا و استرالیا می باشد. این درخت  با نام های زیتون تلخ سنجد تلخ و در ایران سفید سرو درخت مهره ازاد درخت و گاها به اشتباه یاس بنفش بخاطر گل های بنفش فوق العاده زیبای ان نامیده می شود و در کشورهای دیگر نیز ملیا ژاپنی- ملیا جنوبی نیز می شناسند.

-درختی است با تاج چتر برگ های درشت پرمانند و متراکم ان به صورت اویخته بر شاخه ها قرار دارد. خوشه های گل بنفش و معطر ان در بهار شکوفا شده که بعد با میوه های زرد جایگزین می شود. این میوه ها را می توان پس از خشک شدن به رشته کشیده یا به عنوان دانه های تسبیح به کار گرفت. این گیاه به خصوص در نواحی گرم مفید است.

-تاج چتری با رشد سریع و ایجاد سایه عمیق و سنگین اقلیم خرد مطبوع ایجاد می کند. زیتون تلخ نسبت به خاک های ضعیف تیره و شرایط صحرائی سازگار است و بردت زمستانی زیر صفر را تحمل می کند. به طور کلی در دمایی بین 9 تا 28 درجه برای این درخت دمایی مطبوع می باشد. به رطوبت نیاز ندارد و تحمل خشکی را دارد.

-زیتون تلخ جزدرختانی است که سایبان خوبی می باشد و تنه این درخت از چوب بسیار مرغوبی است که تراکم متوسطی دارد و محدوده رنگی ان از قهوه ای روشن تا قرمز تیره می باشد و به علت شباهتی که به چوب ساج دارد گاهی با این چوب اشتباه گرفته می شود.

-از برگ های این درخت به عنوان حشره کش طبیعی استفاده می شود و بسیار سمی هستند.

-میوه این درخت زیتون می باشد و از انجا که هسته زیتون تلخ دارای سوراخ است از ان برای درست کردن نوعی تسبیح استفاده می کنند و به همین علت در فرانسه و انگلیس به این درخت درخت تسبیح نیز می گویند.

-زیتون تلخ درختی است زیبا به ارتفاع 7 تا 15 متر گرچه ممکن است در شرایط خاص به ارتفاع 45 متر نیز برسد.

-در پاییز بعد از برگ ریز درختان بذر ان یا همان میوه های کوچک ان مشاهده است که در ابتدا به برگ سبز و رفته رفته به رنگ زرد تغییر پیدا می کند.

-هر عدد از ان میوه ها دارای چندین بذر است و اگر خود ان را بکاری چند تا درخت رشد می کند.

-برگ های ان مرکب از 5 یا 7 برگچه نوک تیز است.

-گل های ان معطر و به رنگ ابی مایل به بنفش و به صورت خوشه مرکب است که در هر گل ان 5یا6 گلبرگ باریک به حالت افتاده و 10 تا 12 پرچم وجود دارد . گلبرگ های ان در پایه قسمت لوله ای شک به هم پیوسته اند.

-گل های بنفش رنگ و معطر این درخت در اردیبهشت ظاهر می شوند و نمای زیبایی به درخت می دهند.

-میوه های زیتون تلخ که در  تابستان ظاهر می شوند شبیه به زیتون اما سمی هستند و به مدت طولانی حتی تا پاییز و زمستان بر روی شاخه ها باقی می مانند از این رو کاشت این درخت در پارکها و محل های بازی کوکان باید اجتناب کرد.

-میوه های این درخت اگر به مقدار زیاد خورده شود بسیار سمی است البته  برای پرندگان این میوه ها قابل خوردن می باشند.

علائم مسمویت چندساعت بعد خوردن نمایان می شود که شامل تهوع استفراغ اسهال و ضعف عمومی است و بعد از گذشت 24ساعت ممکن است منجر به مرگ طرف شود. گاهی از انان در مناطق روستایی برای حفاظت مواد غذایی در برابر حشرات و دور کردن حشرات استفاده می شود .

-سرعت رشد این گیاهان نسبتا سریع است و در طی 5-4 سال می توانند حدود 8-6 متر ارتفاع یابند.

-توجه کنید که برگ های ریز این گیاه نیز سمی است و حتی به دلیل خاصیت دورکنندگی حشرات که دارد گاهی از انان در مناطق روستایی برای حفاظت مواد غذایی در برابر حشرات و دور کردن حشرات استفاده می شود.

-از درخت زیتون تلخ برای ایجاد سایبان و پوشش سریع در فضاس سبز استفاده می شود. زیتون تلخ دارای گل های بنفش رنگ و معطر است که در دوماه اول بهار ظاهرمی شود و به دنبال ان میوه های گرد که در حالت رسیده زرد رنگ بوده و به عنوان خوراک دام هم استفاده می شوند.

.برگدهی:

-سبز براق و درخشان و متناوب مرکب دوبار شانه ای به طول 30 تا 90 سانتی متر است که از برگچه هایی به طول 3 تا 6 سانتی متر و عرض 2تا3 سانتی متر دارای دندانه های تیز تشکیل شده اند. ان ها به صورت متراکم و اویخته بر شاخه ها قرار می گیرند.

گلدهی:

-در فروردین و اردیبهشت گل های معطر و بنفش به قطر 2 سانتی متر به صورت خوشه ای به طول 10 تا 20 سانتی متر در انتهای شاخه های باریک کوچک شکوفا می شوند. گل های ان دوجنس هستند یعنی هم دارای گل جنس نر و هم دارای جنس ماده می باشند. غالبا بوسیله حشرات گرده افشانی می شوند.

میوه:

-در پاییز میوه های صاف و درخشان به قطر 1.5 تا 2 سانتی متر نمایان می شود. به عنوان غذای دام و طیور و گاهی برای ساخت مواد محرک به کار می رود. در حالت خشک شده به رشته کشیده شده یا به عنوان دانه های تسبیح از ان استفاده می شود.

-ابیاری: زیتون تلخ شرایط رطوبتی مختلفی در خاک و بخصوص خشکی خاک را به خوبی تحمل می کند اما برای اینکه سیستم ریشه ها به خوبی رشد کنند و توسعه یابند بهتر است که در دوسال اول رویش و بخصوص سال اول زمانیکه سطح خاک نسبتا خشک شد نسبت به ابیاری درخت جوان اقدام کرد اما زمانیکه درخت در جای خود مستقر شد ( به عنوان مثال سال سوم به بعد) می توان فواصل ابیاری را زیادتر کرد و حتی هر 3-2 هفته یکبار نسبت به ابیاری انان در طی فصل رشد اقدام کرد. اگر شرایط اب و هوای زیرزمینی در منطقه مورد نظر مناسب و خوب باشد نیازی به ابیاری درختان بالغ و چندساله نیست . در ضمن این گیاه نسبت به گل الود بودن خاک و ماندگاری اب در خاک( به دلیل سنگین بودن بافت خاک ) حساس است و از بین می رود.

نور:نیاز به نور کامل و مستقیم دارد بهتر است در مکانی کاشته شود که روزانه حداقل 6 ساعت نور مستقیم افتاب را داشته باشد .سایه و کاهش نور باعث ریزش غنچه کاهش گلدهی رنگ پریدگی برگه و رشد نامناسب درخت می شود. البته باید گفت که به خوبی می تواند شدت نور بالا را تحمل کند.

دما: زیتون تلخ از گیاهانی است که تا دمای حدود 40 درجه سانتی گراد بدون مشکل خاصی رشد می کند. دردمای گرم تر نیز از بین نمی رود اما از رشد و شادابی ان کاسته می شود. در چنیندماهای گرمی می بایست از عدم خشکی خاک و برطرف شدن نیاز رطوبتی این گیاه اطمینان حاصل کرد تا گیاه از بین نرود. از نظر تحمل سرما نیز انواع مختلف متفاوت از یکدیگر عمل می کنند بیشترین سرمایی که تحمل این گیاه گزارش شده است 23- درجه سانتی گراد است اما به طور کلی بهتر است در مناطقی که دمای هوا به کمتر از 12- درجه سانتی گراد نزول می کند این درخت کاشته نشود تا از خطر مرگ و خشکی به دلیل سرمای زمستانه در امان باشیم. اما اگر بخواهیم نسبت به عدم اسیب سرمایی زمستانی کاملا مطمئن باشیم بهتر است در مناطقی که دما سردتر از5- درجه سانتی گراد می شود این گیاه را نکاریم.

خاک:طیف مختلف خاک را تحمل می کند اما به طور کل خاکی با زهکش خوب نیاز دارد. یعنی خاک نباید سنگین باشد و اب را به مدت طولانی در خود نگه دارد به نحوی که خاک گل الود باشد. چنین شرایطس امکان پوسیدگی و خفگی ریشه ها وجود دارد که در نتیجه ان برگ ها به تدریج زرد شده و می ریزند و احتمال از بین رفتن تمامی گیاه نیز وجود دارد. همچنین این گیاه نیاز خاصی به کود ندارد اما در صورتیکه تمایل داشته باشید بهتر و سریع تر رشد کند می توانید یکبار در سال در اوایل بهار از کودهای ازته استفاده کنید. در صورت تمایل به استفاده به استفاده از کودهای کامل نیز می توانید کودی را انتخاب کرد که میزانن ازت بیش از میزان پتاسیم و فسفر باشد. ولی در کل خاک مناطق صنعتی شهرک های صنغتی کارخانجات و مناطق شهری را به خوبی می تواند تحمل کند . همچنین این درخت به مرور زمان خاک را قلیایی می کند.

تکثیر: کاشت بذر یکی از روش های تکثیر این گیاه است. اگرچه به طور کل گفته می شود که بذرهای این گیاه نیازی به تیمار خاصی ندارد اما به نظر می رسد که بذرها قبل از اینکه توانایی جوانه زنی بیابند به یک دوره استراحت نیاز دارند و از زمان کاشت تا زمان جوانه زنی ممکن است 3-1 ماه طول بکشد. بذرهارا می توان در مخلوطی از خاک برگ + شن و در عمق حدود 2 برابر قطر بذرها کاشت کرد.

گلدان محتوی بذرها را در مکانی روشن 22-20 درجه قرار دهید و مراقب عدم خشک شدن سطح خاک باشید . گاهی در اطراف گیاهان مادری پاجوش هایی رشد می کنند که می توان در اوایل فصل بهار نسبت به جداسازی انان از گیاه مادری اقدام کرد. همچنین می توان از قلمه های نیمه چوبی ان در اواخر تابستان و یا اوایل بهار استفاده کرد. قلمه ها به طول حدود 15 سانتی متر تهیه می شود و برگ های دوسوم پایین قلمه جدا می شود و در مخلوطی سبک همانند خاک برگ + شن کاشته می شوند و در مکانی پرنور اما به دور از افتاب و دمای حدود 18 درجه سانتی گراد قرار می گیرند. حدود 6-4 هفته بعد از کاشت احتمال ریشه زایی وجود دارد.

هرس: درخت زیتون تلخ نیاز به هرس خاصی ندارد اما در صورت نیاز به قطع ساقه های اسیب دیده و خشکیده و یا ساقه هایی که مزاحم رشد سایر ساقه ها هستند و بیش از اندازه بلند شده اند می توان در اواخر زمستان اقدام کرد. همچنین گاهی که تمایل وجود دارد تا این درخت تاج گسترده تری داشته باشد محور اصلی درخت در طی 2-1 سال اولیه رشد قطع می شود تا ساقه های جانبی به جای ان رشد کنند و قسمت اصلی تاج درخت را تشکیل دهند.

افات و بیماری: از مهم ترین افات این گیاه می توان به لارو برخی حشرات اشاره کرد که می توانند موجب از دهی شدید برگ شوند. این گیاه را بیماری خاصی تهدید نمی کند اما اگر شرایط زهکش خاک نامناسب و سنگین باشد و اب در خاک برای مدت طولانی باقی بماند امکان شیوع بیماری های قارچی که مسئول پوسیدگی ریشه و طوقه هستند بسیار افزایش می یابد.

بونسای:

-بونسای این گیاه بسیار مقاوم و زیبا است و مناسب نگهداری در منزل است . در زمان گلدهی نیز شبها و بعد از اینکه گرمای هوا کمتر شود گلها بسیار بوی خوشی خواهند داشت. هر 1 ماه یکبار هم با کود بونسای تغذیه شود در کوددهی حد تعدل را رعایت کنید تا موجب سوختن گیاه نشود.

-این درخت موارد استفاده فراوان دارد عمده مصرف ان بخاطر سایه دلنشین ان است. چوب این درخت یکی از باکیفیت ترین چوب ها از نوع خود است. همان طور که قبل نیز اشاره کردیم میوه این درخت سمی است و این به خاطر سم نوروتوکسین و رزین های ناشناس هست که ایجاد مسمومیت می کند اولین علائم مسمومیت نیز اشتها استفراغ یبوست یا اسهال مدفوع خونی درد معده گرفتگی ریه ایست قلبی با خوردن بیش از حد نیز حتی منجر به مرگ می شود ولی هسته میوه این درخت برای ساخت تسبیح بکار می رود. همچنین یکی از  نکات بارز این درخت دور کردن حشرات و افات می باشد. خیلی از مزرعه داران در کنار محصولات خود که انبار می کنند این درخت را کاشته و بوی برگ ان مانع ورود حشرات به ان قسمت می شود.

فواید زیتون :

1-این زیتون نامهای مختلفی دارد من جمله چهار پسته شال زیتون دیوزیت سنجد تلخ زیبیل اقاجی و قی غلام.

2-در هند از برگهای ان به عنوان یک کرم کش استفاده می شود.

3-عصاره ان شدت حمله های اسم را کاهش می دهد.

4- پوست ریشه درخت میوه و گل ها و برگ های ان محلل و بازکننده انسداد و گرفتگی مجاری عروق و حامی بدن در مقابل عفونت ها و مسمومیت است.

5- از ضماد برگ و گل های ان برای تسکین سردرد و اعصاب استفاده می شود.

6-عصاره برگ های ان کرم کش است.

7-عصاره برگ های ان سنگ ها را خرد می کند.

8- عصاره برگ های ان مدر می باشد.

9- عصاره ان قاعده اور است.

10- از برگ ها و پوست و میوه های ان در استعمال خارجی و داخلی برای جذام و خنازیر استفاده می شود.چون در ترکیبات این گیاه سم وجو دارد بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شود.

11-کسانیکه که شوره سر دارند روغن کرچک و روغن زیتون را مخلوط و سپس پوست سر را ماساژ دهند نیم ساعت بعد از ان دوش بگیرند.

12- برای زخم های شدید و سخت برگ های اسفناج را در روغن زیتون بپزید و به صورت پماد روی زخم بگذارید هر دفعه تازه درست کنید.

13-اگر گل سرخ تازه را با روغن زیتون مخلوط نموده بصورت خمیر دراورده در محل درد ببندیم ( رماتیسم سیاتیک و نقرس) درد را تسکین می دهد.

ترکیبات شیمیایی زیتون تلخ:

-در میوه ان یک ترکیب سمی یافت می شود. در ان الکالوئید ازاریدین و یک رزین و تانن و ملیو تانیک اسید و بنزوئیک وجود دارد.عصاره ابی ان که خرگوش تزریق شده ایجاد تشنج و مرگ نموده است. در تجزیه میوه ان با کایانین استرول و یک ماده عامل تلخ به نام مارگوزین که ضد تب است و یک روغن ثابت که دارای سولفور می باشد مشخص گردیده است. گزارش بررسی های دیگری نشان می دهد که در پوست خارجی گوشتی میوه زیتون تلخ یک ماده عامل کایانین وجود دارد و به علاوه یک استرول و باکایانیک اسید از ان جدا شده است. در پوست درخت وانیلیک اسید و دی-ال  کاتچول یافت می شود وانیلیک اسید خاصیت کرم کشی دارد. در بررسی های دیگری امده است که از گیاه یک فراورده مایع به نام باکالاکتون گرفته می شود.

کاربرد زیتون تلخ:

به عنوان سایبان درفضای سبزو بلوارها استفاده می شود ولی به دلیلسمی بودن میوه های ان از کاشت در پارک ها و محل بازی کودک بهتر است خودداری شود.

جالب است بدانید:

-درخت زیتون را درخت ابدی می نامند چراکه حتی با قطع و از بین بردن تنه اصلی از طریق پاجوش هایش دوباره از نو متولد می شود و به رشد خود ادامه می دهد.