چیکو

 

نام انگلیسی: Chiku

 

نام علمی:Manilkara zapota 

 

خانواده: sapotacea

 

-چیکو درختان میوه دار همیشه سبزی هستند که بومی آب و هوای گرمسیری آمریکای مرکزی از شمال تا مکزیک و از شرق تا کارائیب است.

 

– درختان چیکو در آب و هوای سرد خوب رشد نمی‌کنند با این حال درختان بالغ در صورتی که تغییرات دمایی به طور مداوم اتفاق نیفتد توانایی زنده ماندن در دمای نزدیک به فریز را دارند. 

 

-این درختان جوانه‌ی سفت، برگ‌های براق و گل‌های سفید ساده و میوه‌های گرد و شاداب دارند. معمولا درختان چیکوی بالغ دوبار در سال میوه می‌دهند. اولین میوه‌دهی ۴ الی ۶ ماه پس از گل دادن اتفاق می‌افتد. 

 

-چیکو درختی است همیشه سبز با قامتی برافراشته و پهن و انشعابات کم که ارتفاع آن بین ۵ الی ۲۰ متر است، البته درختان چیکو پیوندی کوتاه‌تر ( ۵ الی ۱۵ متر)هستند. گل‌های چیکو از نوع دو جنسی زنگوله مانند کوچک (۸ الی ۱۲ میلی متر). دارای ۶ کاسبرگ ( ۳ کاسبرگ در خارج و ۳ کاسبرگ در داخل) گلبرگ‌ها به رنگ سبز کمرنگ متمایل به سفید و پرچم برجسته به تعداد ۶ عدد می‌باشد.

 

-اوج گل‌دهی درختان چیکو در کشور استرالیا در تابستان اتفاق می‌افتد. در کشور فیلیپین گل‌دهی در ابتدای فصل بارندگی و در ماه‌های آوریل تا ژوئن صورت می‌گیرد و ماه‌های گل‌دهی در مکزیک فوریه تا مارس می‌باشد. در ایران زمان گل‌دهی چیکو از اواخر اسفند شروع می‌شود که در این زمان میزان بارندگی بسیار کم است، از این نظر چیکو مزیت نسبی در مقابل انبه دارد چرا که زمان گل‌دهی درختان انبه مصادف با اوج ریزش نزولات آسمانی (۱۵ دی ماه تا اوایل فروردین‌ماه) است و ثانیا هوای بارانی و ابری بر روی گل دهی و تلقیح گل‌های چیکو تاثیری ندارد. گل‌دهی چیکو در استان هرمزگان تدریجی است (اسفند تا اواخر خردادماه) بنابراین میوه‌های به اندازه‌های مختلف روی درختان دیده می‌شود. زمان رسیدن اولین میوه‌ها تیرماه می‌باشد و تا شهریورماه روی درختان چیکو، میوه دیده می‌شود. 

 

-نام درخت چیکو ساپودیلا است و صمغ آن به نام چیکل پیش‌تر برای درست کردن سقز (آدامس) به کار می‌رفت. 

 

 

برای مشاهده نحوه نگهداری و پرورش این گیاه به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

-این خانواده دارای جنس‌های مختلفی است که تعداد زیادی گونه با میوه خوراکی در آن‌ها وجود دارد. ۴۵ الی ۶۰ روز بعد از گل انگیزی در درخت چیکو گل‌ها شروع به باز شدن می‌نمایند. طول دوره تشکیل تا رسیدن میوه چیکو حدود ۱۶۸ الی ۲۴۰ روز است، در کشور هندوستان این زمان شامل ۳ مرحله است. مرحله اول ۱۱۲ روز است که قطر میوه افزایش می‌یابد. ۲۸ روز بعدی را دوره انتقال می‌گویند و ۶۳ روز آخر طول میوه افزایش می‌یابد و میوه شکل اصلی خود را پیدا می‌کند. 

 

-این گیاه با نام چیکو در فیلیپین، ساپودیلا در انگلیس، سان مانیلا در اندونزی، لاموت در تایلند، چیکلی در مکزیک، چیکو زاپوته در گواتمالا، مکزیک و ونزوئلا و نازی بری در جامائیکا شناخته می‌شود. 

 

 -این درخت بومی در دوران قدیم در جنوب مکزیک و کشورهای آمریکا به منظور استخراج صمغ در تهیه آدامس و همچنین تولید میوه کشت می‌شد سپس توسط اسپانیایی‌ها به فیلیپین برده شد و در نهایت به تمام نقاط گرمسیر دنیا انتشار یافت. 

 

-میوه نارس چیکو نیز تانن فراوانی دارد که برای درمان اسهال مفید است و از برگ آن در پایین آوردن فشارخون، سرماخوردگی و درمان سرفه استفاده می‌شود. 

 

-این درخت هم اکنون در سطح وسیعی از نوار ساحلی هند و سریلانکا و در ایران نیز در برخی منازل و باغ‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان کشت می‌شود. 

 

–سازگاری بسیار خوب این درخت با شرایط آب و هوایی و خاک‌های جنوب کشور و عملکرد مطلوب آن موجب شد تا توسعه سطح زیر کشت این محصول در برنامه سوم توسعه مد نظر قرار گیرد و هر سال افزایش یابد. 

 

-میوه چیکو به شکل گرد تا بیضی به قطر ۱۰ تا  ۱۵ سانتیمتر و طول ۱۲ سانتیمتر و وزن نرمال میوه‌ها بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ گرم است که البته برخی از ارقام به یک کیلوگرم نیز می‌رسد. 

 

-میوه این درخت دارای پوست نازک و صاف به رنگ قهوه‌ای روشن، گوشت میوه نارس به رنگ زرد تا قهوه‌ای روشن با شیرابه فراوان و سفت می‌باشد اما میوه رسیده فاقد شیرابه است و گوشت آن به رنگ قرمز، خیلی شیرین و آبدار است و طعم اسیدی کمی دارد. 

 

-هسته آن به رنگ سیاه براق، دوکی شکل و نزدیک به ۲ سانتیمتر طول دارد. 

 

-هر درخت چیکو نزدیک به ۱۵۰۰ الی ۲۵۰۰ عدد میوه تولید می‌کند و عملکرد محصول در هر هکتار بین ۱۰ الی ۱۲ تن است. 

 

-درخت چیکو با وجود رشد بسیار کند که تا زمان ثمردهی و بلوغ ۵سال به طول می‌انجامد اما تا ۸۰ سالگی همچنان محصول می‌دهد و درآمدزا است. درخت چیکو در برابر بادهای شدید مقاوم است و سرمای زیر صفر درجه را نیز به راحتی تحمل می‌کند. 

 

-میوه چیکو را باید با دقت زیاد برداشت نمود چرا که به راحتی در اثر فشار، ضربه و خراشیدن، آسیب می‌بیند. بعد از برداشت میوه، دم آن باید کنده شود و اجازه داده شود که لاتکس آن خارج و سپس شسته شود. میوه‌های بالغ چیکو در حرارت ۲۵ درجه سانتیگراد در مدت ۳ الی ۷ روز می رسند. این گونه میوه ها در حرارت ۱۵ درجه سانتیگراد و به مدت ۱۴ روز قابل انبارداری هستند. 

خاک:

-درخت چیکو در اکثر خاک‌ها قادر به رشد است و حتی می‌تواند در خاک‌های با مواد مغذی کم نیز رشد کند ولی بهترین رشد را در خاک‌های عمیق ،سست، دارای مواد آلی دارد. خاک‌های رسی سبک یا خاک‌های شنی برای کاشت درخت چیکو مناسب هستند. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد. درخت چیکو در خاک‌های که زهکشی خوبی ندارند و به اندازه کافی مرطوب نیستند عملکرد خوبی ندارد. این درخت قادر به تحمل شوری خاک نیز می‎باشد. 

 

آبیاری:

-اگرچه درخت چیکو تحمل خشکسالی را دارد اما آبیاری در فصل خشک باعث افزایش بهره وری می‌شود. 

 

نور:

-نهال های چیکو تا زمان استقرار نیاز به سایه دارند اما درختان بالغ نیاز به آفتاب کامل دارند. 

 

دما:

-آب و هوای ابری و بارانی در هر زمان از سال به این درخت آسیبی نمیرساند. درختان جوان در اثر سرما و یخبندان آسیب می‌بینند اما درختان بالغ سرمای ۲- درجه سانتیگراد را برای مدت کوتاهی تحمل می کنند. دمای مناسب برای رشد آن ۱۱ الی ۱۴ درجه سانتی‌گراد است دمای بالاتر از ۴۱ درجه سانتی‌گراد باعث ریزش گل ها و شکاف برداشتن میوه ها می شود. بادهای تند و خشک سبب خشکیدن گل ها ، برگ ها و میوه ها می گردد. 

 

کوددهی:

-درختان تازه کاشته شده به تغذیه کم و مکرر نیاز دارند تا بتوانند به خوبی در خاک تثبیت شوند. کودهای حاوی ۶تا ۸ درصد نیتروژن، ۲ تا ۴ درصد فسفریک اسید و ۶ تا ۸ درصد پتاس بسیار مناسب هستند. در سال اول، هر دو یا سه ماه یک بار کوددهی باید انجام شود. ابتدا با ۱۰۰گرم کود شروع می‌شود و به تدریج به ۴۰۰ گرم افزایش می‌یابد بعد از یک سال، دو یا سه بار کوددهی در سال کافی است. 

 

هرس:

-درخت چیکو به هرس کمی نیاز دارد. 

تکثیر:

-چیکو هم به روش جنسی و هم به روش غیرجنسی تکثیر می شود که در تکثیر جنسی از بذر و در تکثیر غیرجنسی از پیوند، قلمه و خوابانیدن استفاده می شود. از آنجایی که در تکثیر جنسی، گیاهان دچار تفرقه صفات شده و یا دیر به بار می نشینند بیشتر از تکثیر غیر جنسی و آن هم از پیوند استفاده می شود. بهترین روشهای پیوند چیکو پیوند مجاورتی وپیوند جانبی است که بیشتر در اواخر اسفند الی اردیبهشت ماه انجام می شود. 

 

موارد مصرف:

-چیکو معمولا به صورت تازه خورده می‌شود. 

-این میوه را به صورت فریز شده نیز مصرف می‌نمایند. 

-بعضی از میوه‌های چیکو طعم بدی دارند و از مصرف این‌گونه میوه‌ها باید خودداری نمود. 

-حدود ۸۴درصد از میوه های خوردنی هستند. میوه چیکو دارای ۶۹ الی ۷۵ درصد آب است.  مقدار ویتامین A و C در میوه چیکو کم است. اسیدی بودن میوه به خاطر وجود مالات (malate)  است. 

-قسمت گوشتی میوه چیکو در تهیه پودر خشک، شربت، مربا، سالاد میوه‌ای و ماست استفاده می‌شود. حفظ نمودن عطر و طعم میوه چیکو در عملیات فرآوری محصول مشکل است. بوی معطر چیکو به خاطر وجود متیل بنزوآت و متیل سالیسیلات است. 

-از لاتکس درختان چیکو نیز به منظور تولید صمغ و در تهیه خمیردندان استفاده می‌شود. 

-میوه چیکو که مصرف تازه خوری دارد حتی در صنایع تبدیلی نیز برای تولید چسب قابل استفاده است. 

-میوه نارس چیکو نیز تانن فراوانی دارد که برای درمان اسهال مفید است و از برگ آن در پایین آوردن فشارخون،سرماخوردگی و درمان سرفه استفاده می‌شود. 

-از شیرابه چسبناک چیکو در پر کردن دندان استفاده می‌شود و له شده هسته این میوه نیز ادرارآور و برای دفع سنگ کلیه موثر است.