این نوشته از سری آموزش‌های نهالستان بهمن آبادی در بخش نهال است . در این مقاله با زغال اخته اشنا می‌شوید.

نام انگلیسی: Cornus mas

 

نام علمی: Cornelian cherry

 

خانواده: Cornaceae

 

زغال اخته در شکل درخت و یا درختچه می روید. عمر این درخت زیاد و در حدود ۳۰۰ سال می باشد. خزان پذیر بوده و بومی شمال اروپا، ایران، ترکیه و آذربایجان است. این درخت تا ارتفاع ۸ متر می تواند رشد کند که فصل رشدش در بهار و تابستان است. شکوفه های زرد رنگ آن در اواخر زمستان و قبل از برگ ها می رویند. شهد زیادی برای زنبور عسل دارد. فصل میوه دهی درخت شهریور است و میوه ی آن بیضی شکل، قرمز رنگ و ترش و شیرین می باشد و طولش تا ۲/۵ سانتیمتر می رسد.

 

-زغال اخته در کنار جریان آب و یا در بیشه ها می روید. گل های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه ای می باشد و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد. برگ های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه زغال اخته به شکل بیضی و حدودا به اندازه آلبالوی درشت و طعم ترش و شیرینی دارد. کشت زغال اخته از طریق بذر، خوابانیدن، قلمه چوب نرم و پیوند انجام می شود.

 

-شکوفه های زغال اخته رنگ زرد بسیار زیبایی دارند و در خوشه های مدور بر روی شاخه های سخت گرد هم می آیند. از این رو به خوبی در زمینه تیره رنگ شاخه ها دیده می شوند. شکوفه های کوچک اخته در اواسط تابستان به میوه های شفتی تبدیل می شوند. میوه های بیضی شکل زغال اخته به طول ۱ تا ۲/۵ سانتی متر و پهنای یک سانتی متر، در ابتدا زرد رنگ هستند و به تدریج رنگ آنها رو به قرمزی می رود و میوه های آن طعم ترش و شیرینی دارد. به طوری که میوه هایی که به رنگ قرمز تیره یا آلبالویی شوند قابل خوردن هستند.

 

-توجه داشته باشید که میوه زغال اخته معمولا در اواخر تابستان رشد می کند و میوه های نارس آن بسیار ترش خواهند بود. زغال اخته معمولا به صورت تازه خوری مورد مصرف قرار می گیرد اما به صورت خشک، مربا، آبمیوه، ترشی، نکتار و ژله سرکه نیز قابل استفاده است.

 

برای مشاهده نحوه نگهداری و پرورش این گیاه به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

   

واتساپ                                              اینستاگرام                                            تماس فوری (روی تصویر فوق کلیک کنید)

 

-زغال اخته به شکل درختچه ای به ارتفاع ۴ تا ۸ متر و حاوی گونه های خزان دار و همیشه سبز می باشد. برگ های این گیاه بیضی شکل بوده و با حاشیه ساده و مواج حاوی دمبرگ های کوتاه (۵ تا  ۱۰ میلی متر) می باشد که برگ ها به صورت متناوب روی شاخه ها قرار گرفته اند. گل های زغال اخته در اوایل بهار قبل از ظهور برگ ها (اول گل) بر روی گل آذین چتری ظاهر می شوند. همچنین در قاعده هر گل آذین ۴ برگچه مقعر به شکل بیضی که گوشوارک نامیده می شوند تشکیل می گردد. در هر گل معمولا ۴ گلبرگ زرد رنگ، ۴ کاسبرگ، ۴ پرچم و یک مادگی دو برچه ای وجود دارد. مدت گلدهی در این گیاه ۱۰ تا ۱۴ روز بوده و در هر گل آذین به طور متوسط ۱۲ تا ۲۵ گل به وجود می آید. گرده افشانی گل ها توسط حشرات انجام می شود. تولید شهد در قاعده گلبرگ ها موجب جلب حشرات و گرده افشانی می گردد. جوانه های بارور زغال اخته به صورت جانبی روی شاخه یکساله تشکیل می شود. از جمله ویژگی های گیاه شناسی بارز زغال اخته، طرز قرار گرفتن جوانه ها یا برگ ها در روی شاخه ها است که به صورت متقابل متلاقی است. در این حالت زاويه انحراف ۹۰ درجه است. زيرا هر جوانه با جوانه متقابل زاويه انحرافش ۱۸۰ درجه است اما چون با جوانه بالاتر و پايين تر به صورت متلاقي قرار گرفته، لذا زاويه بين جوانه ها ۹۰ درجه است شاخه های یکساله به رنگ زرد مایل به سبز بوده و پوست تنه گیاه به رنگ قهوه ای می باشد. در اواخر فصل رشد رنگ قرمز مایل به ارغوانی در برگ ها پدیدار می شود. گل انگیزی در زغال اخته در اواخر پاییز صورت می گیرد. میوه این گیاه بسته به نوع رقم می تواند زودرس یا دیررس باشد. میوه ها معمولا به رنگ قرمز تیره بوده و بیضی شکل هستند. طول میوه ۱ تا ۱/۵ سانتی متر می باشد. میوه در این گیاه از نوع شفت محسوب می شود و منحنی رشد آن از نوع سیگموئید مضاعف می باشد. ریشه در زغال اخته سطحی است. پوست تنه آن قهوه ای مایل به زرد است. سیاه آل گونه ای از زغال اخته بوده و گل آذین برخلاف زغال اخته فاقد گوشوارک بوده و برگ ها به صورت متقابل بر روی شاخه قرار می گیرند. و رنگ آنها در پاییز قرمز می شود. سیاه آل به قطر ۵ سانتی متر بوده و رنگ ارغوانی تیره دارند.

خاک:

-زغال اخته در برابر خاک چندان سختگیر نیست و در خاکهایی با بافت متوسط که البته زهکش خوبی داشته باشند می توانند رشد کنند. البته وجود مواد ارگانیک (همانند خاک برگ یا کود بسیار پوسیده گاوی) به رشد و میوه دهی این گیاه کمک می کند. زمان کاشت این گیاه در مکان جدید در تابستان است و اگر در سایر زمان های سال بخصوص در طی پاییز اقدام به کاشت این گیاه کنیم، از رشد خوبی برخوردار نخواهد بود.

 

آبیاری:

-زغال اخته جوان به آبیاری منظم نیاز دارد بنابراین زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد نسبت به آبیاری اقدام کنید. اگر بافت خاک گیاه از نوع متوسط باشد (نه خیلی سبک و نه خیلی سنگین) در اوایل رشد هفته ای یک مرتبه آبیاری این گیاه کافی است. درختان بالغ را گرچه لزومی ندارد که آبیاری کنیم اما توجه داشته باشید که اصولا مقاومت زغال اخته نسبت به خشکی خاک متوسط و میانه است و تحمل خشکی کشیدن برای مدت طولانی را ندارد. بنابراین به طور کل بهتر است که کشت و پرورش این گیاه در مناطقی انجام شود که ریزش باران و مرطوب شدن خاک بخصوص در طی تابستان و همچنین گرمای تابستان در حد قابل قبولی باشد تا گیاهان بالغ و استقرار یافته خشکی نکشند. در غیر اینصورت رشد و همچنین گلدهی و میوه دهی این گیاه با کیفیت و کمیت پایینی انجام می شود. به کار گیری از پوشش مالچ (مالچ به مواد ارگانیک همانند خاک برگ گفته می شود) در اطراف تنه ‌گیاه و بر روی سطح خاک به ضخامت ۵ تا ۷ سانتیمتر در طی فصل خشک و گرم می تواند تا حدودی به حفظ رطوبت خاک و خنک نگهداشتن آن کمک کند.

 

دما:

-زغال اخته می تواند سرمای زمستان را تا دمای ۲۵- تحمل کند. برعکس، مقاومت زغال اخته نسبت به گرما بسیار پایین است، این درخت در مقابل وزش باد های خشک و گرم مقاومتی ندارد و برگ هایش می ریزد و این امر باعث می شود تا درخت ظاهر بیمار گونه ای به خود بگیرد. به همین علت این درختان را در مناطق گرم به هیچ عنوان نمی کارند.

 

نور:

-بودن زیر سایه باعث می شود این درخت توان گلدهی نداشته باشد. زغال اخته به ۶ تا ۸ ساعت نور کامل آفتاب نیاز دارد. در مکان های نیمه سایه نیمه آفتاب این میزان به ۴ تا  ۵ ساعت می رسد.

 

کوددهی:

-کوددهی به زغال اخته اهمیت زیادی ندارد، در بهار و با شروع سال جدید از خاک برگ یا کود پوسیده گاوی برای آن استفاده می شود. اگر کسی اصرار بر کود دادن به زغال اخته را دارد. می تواند از فرمول هایی مانند ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کند.

 

هرس:

-این گیاه در طی سال پاجوش تولید می کند که می تواند به تدریج موجب گسترده تر شدن این گیاه و اشغال فضای بیشتری شود به همین دلیل می توان با حذف منظم و سالیانه پاجوشها، این مسئله را کنترل کرد. به طور کلی با هرس می توان رشد این گیاه و شکل آن را البته تا حدودی کنترل کرد به همین دلیل امکان استفاده از این گیاه به عنوان پرچین نیز وجود دارد. زمان مناسب هرس برای این گیاهان اوایل تابستان است البته در صورتی که درخت برای پرورش میوه مورد استفاده قرار می گیرد می توان بعد از برداشت میوه ها نسبت به هرس اقدام کرد. توجه داشته باشید که اگر هرس این گیاه به شکل منظم و سالیانه و مطابق برنامه ای مشخص انجام شود امکان نگهداری این گیاه در گلدان نیز وجود دارد.

 

آفات و بیماری ها:

-برخی آفات مکنده هستند که این گیاه را مورد حمله قرار می دهند و برای دفعشان می توان از لیندن یا ملاتیون در بهار و اواخر پاییز استفاده کرد. نوعی پشه نیز وجود دارد که روی سرشاخه های زغال اخته گال بوجود می آورد.

–سفیدک پودری و بیماری لکه برگی که قارچ های مختلف آن را به وجود می آورند از جمله بیماری های زغال اخته هستند که توسط مرقب هایی نظیر قطع کردن ساقه ها و برگ هایی که بیمار اند و استفاده از سموم قارچ کش کنترل می شوند.

 

 

تکثیر:

-زغال اخته با روش خوابانیدن انتهایی و خوابانیدن ساده تکثیر می شود. در روش خوابانیدن انتهایی نزدیک شاخه ای که قرار است خوابانیده شود سوراخی به ژرفای ۸ تا ۱۵ سانتی متر در خاک ایجاد می کنند و نوک شاخه را در آن قرار داده و با خاک می پوشانند و سپس آبیاری می کنند پس از اینکه گیاه جدید از خاک بیرون آمد و ریشه کافی تولید کرد آن را از گیاه مادری جدا می کنند.

-روش ازدیاد خوابانیدن در این روش نیز سوراخی مانند آنچه که برای خوابانیدن انتهایی گفته شد در خاک ایجاد می کنند و شاخه های درخت مادری را خم می کنند به طوری که یک قسمت از آن با خاک پوشیده شود و حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر قسمت انتهایی شاخه از خاک بیرون باشد سپس شاخه خوابانیده را باید به وسیله سنگریزه یا گیره های چوبی در زمین نگه داشته و با استفاده از یک قیم قسمت انتهایی آن را به حالت عمودی در می آورند در این روش نیز مانند روش قبل از هر شاخه گیاه مادری تنها یک گیاه جدید حاصل می شود.

 

قلمه:

-روش دیگر تکثیر استفاده از قلمه چوب نرم می باشد که بهترین ریشه زایی را در هنگام برداشت محصول دراوایل تیر ماه نشان داده است. زمان تهیه قلمه خشبی پاشنه دار در پاییز و قلمه نیمه خشبی در تابستان است. قلمه چوب نرم بایستی IBA (ایندول بوتیریک اسید) غلیظ تیمار گردیده و تحت سیستم مه افشان ریشه دار شود. قلمه چوب نرم زغال اخته را بعد از تهیه، در خاک با حجم مساوی پرلیت و پیت قرار می دهند. بهترین نتیجه از قلمه های با طول ۱۶ سانتی متر که تحت شرایط ازدیادی و تیمار با IBA قرار گرفته اند، حاصل می شود. به طور کلی درختان تکثیر شده توسط قلمه زودتر بار می دهند.

 

پاجوش زغال اخته:

-ساقه های جوان در بن درختچه ریشه زایی می کنند و پس از مدتی آنها را با ریشه تشکیل شده از پایه مادری جدا کرده و برای کشت استفاده می کنند.

 

پیوند زدن:

-پیوند زدن یکی از روش های تکثیر می باشد. در زغال اخته پیوند اسکنه ای معمولا روی بن درختچه در ارتفاع ۳۰ تا ۷۰ سانتی متری از سطح خاک زده می شود. همچنین پیوند جوانه شکمی و پیوند سبز نیز به طور مناسبی نتیجه داده است.

 

-اصلی ترین روش ازدیاد رویشی پیوند جوانه شکمی است که موفقیت آن ۹۰ تا ۹۸ درصد، ازدیاد توسط پاجوش ۸۵ تا ۹۰ درصد و ازدیاد توسط پیوند شاخه دارای ۷۵ تا ۸۰ درصد گیرایی می باشد.

 

-در احداث باغ فاصله مناسب کاشت درختچه ۵×۵ در نظر گرفته می شود در حال حاضر درختچه های زغال اخته عمدتا به همراه سایر درختان مخصوصا در ایجاد پرچین با فواصل ۳×۳ یا ۳×۴ کاشته می شود که در منطقه ارسباران گاها در فواصل ۲×۲ نیز درختچه های زغال اخته مشاهده می شود. با توجه به قرار گرفتن باغات در شیب ها و کم بودن فاصله در هنگام کاشت، دادن ۱۰ تا ۲۰ تن کود دامی به زمین متداول است. بعد از تسطیح کردن زمین، چاله های به عمق ۶۰ تا ۸۰ سانتی متر با فاصله های لازم ایجاد می کنند. بهتر است قبل از کاشت مقداری کود آلی پوسیده به آن بدهید.

 

کاربرد:

 

–مصارف میوه: میوه ی آن به صورت خام، خشک یا کمپوت مصرف می‌شود. این میوه آبدار بوده و طعم ترش و جالبی دارد. میوه‌ی کاملا رسیده به نوعی طعم آلو دارد و بافت آن برای مصرف خوراکی بسیار جالب است، اما میوه‌ی نرسیده نسبتا گس می‌باشد. این محصول دارای پکتین پایینی می‌باشد و اگر می‌خواهید با آن مربا درست کنید، بهتر است که آن را با سایر میوه‌ها ترکیب کنید. زمانی این میوه را در آب‌نمک نگه می‌داشتند و شبیه زیتون مصرف می‌کردند. این میوه دارای اندازه‌ی معقول بوده که ۱۵ میلی متر می رسد و دارای یک دانه‌ی بزرگ می‌باشد. مقدار اندکی روغن خوراکی می‌تواند از طریق دانه‌های آن استخراج شود. دانه‌های آن سرخ می‌شوند، آن را به صورت پودر درمی‌آورند و از آن به عنوان جایگزین قهوه بهره می‌گیرند.

 

–مصارف پزشکی: پوسته و میوه‌ی آن دارویی قابض ، تب‌بر و مغذی هستند. میوه‌ی قابض داروی خوبی برای مشکلات روده و تب است، درحالی‌که از آن برای درمان وبا هم استفاده می‌کنند. از گل آن برای درمان اسهال استفاده می‌شود.

 

-سایر مصارف:نوعی روغن از طریق دانه استخراج می‌شود. از پوسته‌ی این گیاه رنگ می‌گیرند. هیچ جزئیات دیگری داده نشده است. گزارش دیگری می‌گوید رنگ قرمز از طریق گیاه به دست می‌آید، اما اشاره نکرده این رنگ را از کدام قسمت محصول می‌گیرند. برگ‌های آن منبع خوبی برای تانن هستند. چوب آن بسیار سخت بوده و در نزد خراط‌ها ارزش بالایی دارد. این چوب سنگین‌تر از آب بوده و شناور نمی‌ماند. از آن برای ساخت ابزار، قطعات دستگاه و…استفاده می‌کنند.

 

نهالستان بهمن آبادی هر روزه آماده‌ی مشاوره و پاسخ به خریدارن حضوری و غیرحضوری ( تلفنی) است.

آدرس : کرج ، مشکین دشت ، جاده‌ی خوشنام ، 100 متر بعد از آهن فروشی بیاتلو ، نهالستان علیرضا بهمن آبادی.

لینک گوگل مپ :  https://goo.gl/maps/QXg1yzMpA389mBXb7

اگر از مترو استفاده ‌می‌کنید، به ایستگاه مترو کرج آمده سپس با تاکسی‌های خطی به مشکین دشت بیاید.

تلفن‌های تماس :

03 14 164 0912

99 86 276 0930